Quốc gia khởi nghiệp - Việt Nam khởi nghiệp

Những quốc gia vươn mình trỗi dậy

Vào những năm cuối của thập kỷ 197x, ông Narayana Murthy - một kỹ sư phần mềm Ấn Độ đã đặt ra khát vọng làm thay đổi hình ảnh đất nước của những người thổi sáo, dụ rắn ăn xin thành hình ảnh của những người kỹ sư cung cấp dịch phần mềm 24h cho toàn thế giới, đặc biệt là cho Mỹ và Châu Âu.

Hơn 40 năm sau, Ấn Độ đã trở thành cường quốc số một thế giới về dịch vụ phần mềm, với hơn 10 triệu chuyên gia phần mềm, cùng một loạt công ty dịch vụ phần mềm lớn nhất thế giới, trong đó TCS, Infosys, Wipro, HCL Tech, Tech Mahindra là những đại công ty có từ 138.000 đến 612.000 nhân viên. Điều bất ngờ khi vốn hóa của TCS, công ty dịch vụ phần mềm lớn nhất Ấn Độ gần xấp xỉ vốn hóa của Toyota và Samsung, hai gã khổng lồ công nghệ lớn nhất Nhật Bản và Hàn Quốc.

Chưa hết, hầu hết các CEO của các công ty công nghệ lớn nhất thế giới ở thung lũng Silicon của nước Mỹ đều là người Ấn Độ, đó là những gã khổng lồ Microsoft, Google, IBM, Youtube, Micron, Adobe, Palo Alto Networks.

Đầu những năm 1980, Đài Loan (Trung Quốc) có chiến lược chuyển đổi từ nền kinh tế dựa trên sản xuất nông nghiệp sang công nghệ thông tin, viễn thông đạt đẳng cấp hàng đầu thế giới. Lý Quốc Đỉnh, cựu bộ trưởng kinh tế, cựu bộ trưởng tài chính, được chính quyền Đài Loan tin tưởng giao trọng trách kiến trúc sư trưởng của quá trình chuyển đổi kinh tế. Lý Quốc Đỉnh đi tìm các nhân tài Đài Loan trong lĩnh vực bán dẫn và Morris Chang, cựu phó chủ tịch Texas Instruments đã được ông đặt trọn niềm tin, trao trọng trách làm Chủ tịch công ty bán dẫn Đài Loan TSMC.

Cũng 40 năm sau, TSMC trở thành công ty bán dẫn lớn thứ hai thế giới, còn Đài Loan (Trung Quốc) trở nên giàu có ngang với Nhật Bản và Hàn Quốc, trong đó ngành công nghiệp bán dẫn có vị trí rất đặc biệt không chỉ với nền kinh tế Đài Loan mà còn với cả kinh tế toàn cầu. Năm 2023, xuất khẩu bán dẫn của Đài Loan lên đến 167 tỷ USD, chiếm 38,5% tổng giá trị hàng hóa xuất khẩu. Vốn hóa của 20 công ty bán dẫn lớn nhất Đài Loan lên đến 1.500 tỷ USD, cao gấp 2 lần tổng GDP của Đài Loan (752 tỷ USD). Đài Loan gần như nắm giữ yết hầu của ngành bán dẫn thế giới, chiếm hơn 60% sản lượng chip và 90% sản lượng chip công nghệ cao toàn cầu.

Những trụ cột đưa Việt Nam vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Nhìn Ấn Độ vươn mình dựa trên dịch vụ phần mềm và Đài Loan vươn mình “hóa Rồng” dựa trên công nghệ bán dẫn, câu hỏi đặt ra là liệu Việt Nam chúng ta có làm được như Ấn Độ và Đài Loan hay không, nếu làm được thì ngành nào, công nghệ nào là điểm tựa, là động lực tăng trưởng cho cả quốc gia?

Chúng ta hãy quay lại 25 năm trước, vào cuối năm 1998, FPT đưa ra chiến lược xuất khẩu phần mềm với quyết tâm “xuất hay là chết”. Thời điểm ấy FPT không có vốn, không có công nghệ, không có nhân lực, không có khách hàng, cả FPT và Việt Nam đều không có thương hiệu quốc về phần mềm. Chẳng ai tin FPT cũng như Việt Nam có thể làm được phần mềm, ngay cả World Bank cũng không tin. Thế nhưng bằng quyết tâm sắt đá, bằng niềm tin sâu sắc vào chính mình, vào tố chất của người Việt, FPT bắt tay vào chuẩn bị nguồn nhân lực, đưa chương trình đào tạo lập trình viên của Ấn Độ vào giảng dạy, tiếp theo là mở Đại học FPT để đào tạo nguồn nhân lực cho chính mình. FPT sang Bangalore, thủ phủ phần mềm của Ấn Độ, sang thung lũng Silicn Valey của nước Mỹ để mở công ty. Đến khi ngân quỹ 1 triệu USD cho xuất khẩu phần mềm đã cạn kiệt thì thị trường Nhật Bản đã đem về những hợp đồng và khách hàng chất lượng.

Ngày nay, Việt Nam đã trở thành quốc gia xuất khẩu phần mềm lớn thứ hai châu Á (chỉ sau Ấn Độ), cung cấp dịch vụ phần mềm cho hơn 30 quốc gia trên thế giới, trong đó có Mỹ, Châu Âu, Canada, Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc. Trong năm 2024, hơn 1.500 công ty phần mềm đã mang về cho đất nước trên 7 tỷ USD ngoại tệ. Đây là con số thực sự có ý nghĩa, chỉ tiếc rằng các thống kê về xuất nhập khẩu mới chỉ tính phần hàng hoá qua cửa khẩu hải quan, còn phần mềm không phải hàng hoá nên không được đưa vào con số thống kê.

Nên nhớ rằng 800 tỷ USD xuất nhập khẩu hàng hóa chỉ mang lại thặng dư thương mại cỡ 26,5 tỷ USD, còn 7 tỷ USD phần mềm xuất khẩu mang lại thặng dư thương mại lên đến 5,5 tỷ USD. Chưa hết, năng suất lao động của xuất khẩu phần mềm đạt cỡ 40.000 USD/người năm, cao gấp 5 đến 8 lần các ngành nghề khác.

Nếu như 25 năm trước, chúng ta làm xuất khẩu phần mềm với hai bàn tay trắng, với bao nhiêu hoài nghi, bao nhiêu khó khăn, vô vàn thách thức tưởng chừng không thể vượt qua thì giờ đây với nền tảng đang có của ngành công nghệ thông tin, viễn thông, đặc biệt là xuất khẩu phần mềm, cùng với sự bùng nổ mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo AI và bán dẫn toàn cầu, với vị thế địa chính trị của quốc gia, với tầm vóc và tiềm năng của dân tộc, có thể tự tin mà nói rằng phần mềm, trí tuệ nhân tạo AI và bán dẫn chính là điểm tựa, là động lực cho sự tăng trưởng, là trụ cột đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Trí tuệ nhân tạo AI là tương lai của thế giới, nhu cầu vô cùng lớn về nguồn lực AI trên toàn cầu trong 30 năm tới là không cần bàn cãi. Làm trí tuệ nhân tạo AI cần hai tố chất quan trọng là toán học và phần mềm, người Việt Nam chúng ta có đủ cả hai tố chất đó và thực tế đã minh chứng như vậy. Theo thống kê trong các kỳ thi Olympic toán học quốc tế, Việt Nam đứng thứ 7 thế giới trong bảng tổng sắp huy chương, chỉ sau Mỹ, Nga, Trung Quốc, Hàn Quốc, Hungary, Rumania; Giải thưởng toán học Fields danh giá bậc nhất thế giới, có 7 quốc gia đoạt được từ 2 đến 8 huy chương, 14 quốc gia được một huy chương và Việt Nam là một trong 14 quốc gia đó.

Về dịch vụ phần mềm, Việt Nam đã thực sự trở thành cường quốc đứng thứ 5 thế giới, với hơn 500.000 kỹ sư phần mềm, cung cấp dịch vụ phần mềm cho hơn 30 quốc gia trên thế giới. Đây là những nguồn lực rất quý giá cho việc chuyển đổi sang làm về AI và bán dẫn trong giai đoạn tới. Ngày nay chip (chất bán dẫn) không chỉ có trong máy tính, ô tô, tên lửa máy bay, tàu thủy, mà còn có bên trong tất cả các thiết bị xung quanh chúng ta, từ điện thoại di động, tivi, tủ lạnh, điều hòa, máy giặt, bếp ga, bếp từ, lò vi sóng cho đến máy hút bụi, máy lau nhà, bàn là, khóa cổng, đồ chơi trẻ em.

Năm 2023, số tiền Trung Quốc bỏ ra để nhập khẩu chất bán dẫn là 349 tỷ USD, nhiều hơn số tiền mà chính họ bỏ ra để nhập khẩu dầu thô (338 tỷ USD). Chính vì vậy mà người ta cho rằng thế kỷ 21 này, bán dẫn có vai trò quan trọng như dầu mỏ trong thế kỷ 20. Việc dịch chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc và gần đây thêm việc dịch chuyển một phần sản xuất bán dẫn ra khỏi Đài Loan (Trung Quốc) là một thực tế đã và đang diễn ra.

Có một thực tế rất đáng suy ngẫm đó là Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc chiếm hơn 90% doanh thu đúc bán dẫn toàn cầu. Người ta vẫn đang cố lý giải rằng tại sao các quốc gia Đông Á, với văn hóa ăn đũa lại là những quốc gia đạt được nhiều thành tựu nhất trong lĩnh vực bán dẫn, có điều gì liên quan đến tố chất, văn hóa dân tộc hay không? Có rất ít người biết rằng quá trình “hóa Rồng” của cả Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan đều gắn liền với thành tựu về phát triển công nghiệp bán dẫn và điện tử, đồng thời cần một yếu tố đặc biệt quan trọng, đó là sự ủng hộ từ thung lũng Silicon, tức từ nước Mỹ.

Việt Nam chúng ta là nền văn hóa ăn đũa duy nhất chưa tham dự và chưa trở thành quốc gia bán dẫn, nhưng giờ đây cơ hội trở thành quốc gia có vị trí quan trọng trong chuối cung ứng bán dẫn và AI toàn cầu đang đến rất rõ, nhất định chúng ta không thể bỏ lỡ. Chính vì vậy mà tôi tin tưởng sâu sắc rằng việc Việt Nam và Mỹ thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện, xu thế dịch chuyển chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu, vị trí địa chính trị và nguồn nhân lực phần mềm, toán học của người Việt chính là 4 điểm tựa, là 4 trụ cột đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

(*Ông Đỗ Cao Bảo- Uỷ viên HĐQT Tập đoàn FPT)