Chiều 30/10, thảo luận về tình hình kinh tế - xã hội tại Quốc hội, đại biểu Tạ Văn Hạ (đoàn Bạc Liêu) cho rằng, đã lâu rồi Quốc hội mới có không khí phấn chấn đón nhận nhiều thông tin, tín hiệu tích cực về phát triển kinh tế - xã hội của đất nước như kỳ họp lần này, với 12/12 chỉ tiêu đạt và vượt kế hoạch, thu ngân sách vượt 3,3%, tỷ lệ lạm phát với con số ấn tượng là 2,5%.
Đặc biệt, đại biểu có ấn tượng chi thường xuyên từ trên 64% nay chỉ còn 60%, điều đó cho thấy cải cách hành chính, tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế bước đầu đạt hiệu quả đáng trân trọng. Tuy nhiên, đại biểu đoàn Bạc Liệu nhận định chưa có kỳ họp nào đại biểu Quốc hội lại quan tâm và phát biểu nhiều đến hạn chế giải ngân chậm trong lĩnh vực đầu tư phát triển, đầu tư công như vậy.
"Tại sao tồn tại này diễn ra nhiều năm mà đến nay vẫn chưa được khắc phục mà còn có dấu hiệu nghiêm trọng hơn? Đánh giá vấn đề này, Thủ tướng nhận định: "Chưa bao giờ đặc biệt nghiêm trọng như vậy". Đâu là nguyên nhân? Phải chăng phương châm “Kỷ cương, liêm chính, hành động, sáng tạo, bứt phá, hiệu quả” của Chính phủ chưa được triển khai hoặc không triển khai được trong lĩnh vực đầu tư công?", đại biểu Hạ băn khoăn.
Trao đổi làm rõ một số nguyên nhân chính của hạn chế này, vị đại biểu Quốc hội nhận định giải ngân chậm lĩnh vực đầu tư công không chỉ làm giảm hiệu quả thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội hằng năm mà còn kìm hãm sự phát triển của đất nước, gây thất thoát, lãng phí rất lớn nguồn lực của Nhà nước, như hạ tầng cơ sở chậm phát triển, dự án phải điều chỉnh nhiều lần, đội vốn cao, lãi suất vay vẫn phải trả, giảm uy tín với nhà tài trợ quốc tế.
Đại biểu Tạ Văn Hạ (đoàn Bạc Liêu).
Theo báo cáo của Chính phủ, 9 tháng đầu năm 2019 mới ước giải ngân đạt 44,8% giảm 5,6% so với cùng kỳ 2018. Theo quy luật, năm 2019 là năm cuối của chu kỳ đầu tư công trung hạn 2016-2020, năm bản lề phấn đấu hoàn thành kế hoạch 5 năm của nhiệm kỳ công tác, năm mà thủ tục đầu tư đã phải hoàn thiện nhu cầu vốn cao nhất, mọi tập trung nhằm vào hoàn thành khối lượng và tiến độ của dự án...
Theo ông Tạ Văn Hạ, nguyên nhân ở đây thông qua hoạt động giám sát có thể khẳng định nguyên nhân chính của giải ngân chậm là do khâu tổ chức thực hiện chứ không phải do luật.
Vị đại biểu Quốc hội này cũng phân tích có ý kiến cho rằng một dự án đầu tư thì có đến 5 đến 7, thậm chí hơn nữa các luật điều chỉnh. Điều này cho thấy hệ thống pháp luật khá đầy đủ, đã tạo hành lang pháp lý và tạo cơ sở để dễ vận dụng trong quá trình triển khai thực hiện.
Riêng với Luật Đầu tư công, quy định nguyên tắc, quy trình, thủ tục đầu tư cơ bản là không khác gì so với trước khi có Luật Đầu tư công. Luật chỉ quy định theo hướng nhằm xóa bỏ cơ chế xin - cho, nạn chạy dự án, đầu tư dự án dàn trải, nợ đọng xây dựng cơ bản....
"Có lẽ nào những tiến bộ này của luật là một trong những nguyên nhân làm chậm tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Hệ thống văn bản hướng dẫn luật chậm ban hành, nghị định, thông tư hướng dẫn thực hiện luật chưa rõ, chưa cụ thể, có những nghị định sửa đổi, bổ sung đến ba lần mà vẫn không xây dựng được thành một nghị định mới. Thông tư hướng dẫn mà địa phương, cơ sở đọc không hiểu, phải có văn bản hỏi xin ý kiến, cá biệt có những dự án luật quy định mở nhưng hướng dẫn lại thắt chặt để quản lý", đại biểu Hạ nêu vấn đề.
Ngoài ra, công tác lập quy hoạch, kế hoạch dự án thực hiện thiếu chủ động, không sát với nhu cầu thực tế chủ trương, có nơi thì chỉ khảo sát qua loa, hỏi ý kiến rồi đưa vào danh mục đầu tư, phê duyệt cho kịp thời gian quy định. Thứ tự ưu tiên đầu tư không trúng, không sát với thực tiễn. Có nơi nhu cầu đầu tư do doanh nghiệp đề xuất.
Cũng theo phân tích của đại biểu Quốc hội, công tác đầu tư, lập dự án còn nhiều bất cập. Lựa chọn đơn vị tư vấn năng lực yếu, cơ quan có trách nhiệm thẩm tra, thẩm định thiếu kinh nghiệm dẫn đến dự án phải điều chỉnh nhiều lần, vì phát sinh khối lượng, đội vốn đầu tư, ...
"Các nước phát triển chuẩn bị đầu tư 2 đến 3 năm để làm trong 1 năm, nhưng ở Việt Nam chỉ chuẩn bị một tháng hay vài tháng để làm trong cả một giai đoạn. Quản trị thì yếu kém, cán bộ tham mưu thiếu chuyên môn, yếu nghiệp vụ, năng lực lãnh đạo của người đứng đầu có hạn chế, lại trong bối cảnh "lò lúc nào cũng nóng", do đó không dám quyết, dám làm, sợ chịu trách nhiệm", đại biểu Bạc Liêu nhấn mạnh.
Từ đó, ông đề nghị Chính phủ, Thủ tướng chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương sớm có giải pháp căn cơ và quyết liệt hành động để khắc phục dứt điểm hạn chế này. Đồng thời làm rõ trách nhiệm, xử lý nghiêm, xử lý công khai những người đứng đầu để giải ngân chậm, giải ngân không hết vốn phân bổ và giao theo kế hoạch của năm tài chính.
