[Gặp gỡ thứ Tư] 'Nên để doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu tự định giá trên cơ sở giá bán buôn'

Bộ Công Thương đang phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan chức năng, trong đó có Bộ Tài chính, đang xây dựng dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu thay thế Nghị định 83/2014/NĐ-CP và các Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 83 đã được ban hành trước đó nhằm bổ sung, hoàn thiện các cơ chế chính sách cho sự phát triển ổn định, hiệu quả của thị trường xăng dầu.

Dự thảo Nghị định về kinh doanh xăng dầu mới hiện đang được lấy ý kiến của các cơ quan chuyên môn và các tổ chức có liên quan, Bộ Công Thương sẽ cùng với các Bộ, cơ quan liên quan nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện. Đáng chú ý, đối với cơ chế giá xăng dầu, dự thảo Nghị định dự kiến sẽ tiến dần hơn với cơ chế thị trường. Nhà nước sẽ ban hành công thức giá để thương nhân kinh doanh xăng dầu chủ động quyết định mức giá bán, nhưng giá không cao hơn mức giá mà công thức giá quy định.

Dự thảo Nghị định cũng được nghiên cứu, xem xét, sửa đổi đảm bảo mục tiêu cuối cùng là cân đối cung - cầu, không thiếu hụt, đảm bảo an ninh năng lượng cũng như điều hành giá xăng dầu tiếp cận cơ chế thị trường nhưng phải có sự điều tiết của cơ quan Nhà nước.

Nhadautu.vn đã có trao đổi với TS. Giang Chấn Tây liên quan đến nội dung này.

Để doanh nghiệp tự định giá xăng dầu trên cơ sở đầu mối

Ông có đánh giá chung như thế nào về dự thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu mới đang được Bộ Công Thương lấy ý kiến rộng rãi?

TS. Giang Chấn Tây: Sửa Nghị định về kinh doanh xăng dầu tại thời điểm này là kịp thời, phù hợp với quan điểm định hướng giá cả theo cơ chế thị trường và để doanh nghiệp (DN) định giá. Tôi cho rằng, chỉ có DN mới tính toán đủ, hợp lý và kịp thời về chi phí để cạnh tranh và quyết định rất nhiều vấn đề, nhất là sự tồn tại và phát triển của các DN.

Tuy nhiên, vấn đề được nhiều DN bán lẻ xăng dầu chưa thực sự đồng tình đó chính là cơ chế định giá bán của các DN kinh doanh xăng dầu đầu mối. Cụ thể là các DN bán lẻ xăng dầu sẽ được hưởng bao nhiêu trong mức giá mà DN đầu mối quyết định.

Đặc biệt, trong tình huống các DN xăng dầu đầu mối có ý đồ thâu tóm hết các cửa hàng xăng dầu của các DN tư nhân, họ sẽ chủ trương định giá thấp và mức hoa hồng cực thấp. Khi đó, các DN bán lẻ sẽ bị thua lỗ và DN đầu mối dễ dàng thâu tóm các cửa hàng bán xăng dầu.

Như trong nội dung dự thảo Nghị định chưa đưa ra giải pháp để giải quyết vấn đề này. Đây là vấn đề Ban soạn thảo cần quan tâm và thiết nghĩ, chúng ta cần quy định theo hướng để cho DN bán lẻ tự định giá trên cơ sở giá bán buôn của DN đầu mối.

DN đầu mối chỉ định giá bán buôn mới đúng chức năng của họ. Nếu không có giải pháp cụ thể, sẽ xảy ra hiện tượng chuyển sở hữu hàng loạt do DN bán lẻ không trụ nổi, nhưng sau khi thâu tóm DN đầu mối lại tăng giá theo kiểu độc quyền sẽ không có lợi cho nên kinh tế.

Như vừa qua, có DN đầu mối báo cáo số cửa hàng tăng trưởng trên 110%. Tuy nhiên, khi hỏi kỹ lại thì thấy DN đầu mối toàn là đi mua lại của thành phần kinh tế tư nhân. Như vậy xét về mặt kinh tế của đất nước, hoàn toàn không có sự phát triển gì, chủ yếu là chuyển thể về mặt sở hữu từ thành phần này qua thành phần khác. Phải chi DN đầu mối họ nghiên cứu nhu cầu của vùng, miền nào đó cần nhu cầu xăng dầu rồi họ xậy dựng cửa hàng xăng dầu và áp dụng công nghệ mới để phục vụ ngươi dân khi đó mới gọi là phát triển.

Việc thâu tóm các cửa hàng xăng dầu của khu vực kinh tế tư nhân do chính sách quy định chưa phù hợp, còn đang trong quá trình sửa đổi dẫn đến một số DN không trụ nổi là việc làm mang tính cơ hội, không nên khuyến khích. Bởi vì như thế sẽ đi ngược lại với chính sách của Đảng và Nhà nước về chủ trương đẩy mạnh phát triển kinh tế tư nhân.

Dự thảo Nghị định đang để ngỏ xin ý kiến của các tổ chức, cá nhân về chi phí kinh doanh, lợi nhuận định mức của doanh nghiệp xăng dầu?

TS. Giang Chấn Tây: Chi phí kinh doanh để làm giá cơ sở đối chiếu, nên lấy theo tỷ lệ phần trăm thì DN mới chủ động được trong hoạt động kinh doanh. Nếu chi phí lại tính theo giá trị tuyệt đối là mấy nghìn đồng 1 lít là khiến DN mình tự trói buộc mình, không linh hoạt nên sẽ dễ bị lạc hậu khi trượt giá, không phù hợp với cơ chế thị trường.

Do đó, phần tỷ lệ phần trăm này nên ghi trong Nghị định là "điều chỉnh theo Thông tư khi cần" sẽ linh hoạt hơn. Nghị định chỉ quy định theo dạng khung, nếu quy định quá chi tiết sẽ kém linh hoạt trong công tác quản lý và điều hành. 

Ngoài ra, dự thảo quy định thương nhân phân phối phải có hệ thống giá trị cửa hàng không dưới 30% về tổng giá trị tiêu chuẩn quy định cũng là một bất cập. Bởi trong trường hợp thương nhân phân phối muốn rút ra khỏi thị trường sẽ phải xử lý số tài sản này, nhất là tài sản còn đi thuê sẽ là không ổn thỏa. Điều này sẽ tránh được hiện tượng đau lòng là tư nhân phân phối "3 không" như vừa qua.

Theo tôi, Nghị định mới nên kiên quyết tách hệ thống bán lẻ của các DN xăng dầu đầu mối ra khỏi hệ thống bán buôn. Bởi vì gắn kết như vậy sẽ chồng chéo về chi phí, họ có thể chuyển giá và chuyển lợi nhuận từ khu vực này sang khu vực khác từ đó dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh. Các cơ quan chức năng sẽ rất khó bóc tách để xác định chi phí, dẫn đến tính toán chi phí định mức cho khâu bán lẻ không chính xác nếu chỉ căn cứ vào số liệu báo cáo của DN đầu mối.

Đề nghị bãi bỏ việc bán xăng dầu theo hình thức nhượng quyền

Dự thảo lần này có quy định DN bán lẻ chỉ được nhập hay làm đại lý xăng dầu từ 1 nguồn của DN đầu mối hoặc thương nhân phân phối. Ông có đồng tình với quy định này?

TS. Giang Chấn Tây: Tôi đề nghị dự thảo Nghị định nên bảo lưu quy định phải lấy được nhiều nguồn, ít nhất là 3 nguồn đầu mối xăng dầu. Như thời gian vừa qua, quy định cho DN bán lẻ lấy nguồn từ 3 nơi đã giúp hoạt động của DN bán lẻ rất hiệu quả và tích cực về nhiều mặt.

Có thể DN bán lẻ không lấy hàng từ 3 nguồn cùng lúc, nhưng DN đầu mối cũng không dám chèn ép chiết khấu, vì DN bán lẻ sẵn sàng chuyển sang lấy hàng của nhà cung cấp khác, đây được xem là quyền lợi ngầm của DN bán lẻ, nên tôi nghĩ cần duy trì quy định này để bảo vệ quyền lợi cho DN bán lẻ, tại sao trong Dự thảo lại thay đổi và DN quan tâm lý do nào để thay đổi nội dung này.

Trong dự thảo lần này cũng tính đến các DN bán lẻ sẽ có mấy hình thức mua hàng, nhưng suy cho cùng chỉ có 1 hình thức áp dụng đó là bán nhượng quyền cho các DN đầu mối là rất khó áp dụng được. Bởi vì ở các tỉnh, thành kể cả TP.HCM hầu hết các DN đầu mối họ không chấp nhận bán theo hình thức đại lý, họ yêu cầu bắt buộc bán theo dạng nhượng quyền. Còn việc mua hàng về bán tự do theo dạng mua đứt bán đoạn là chưa tỉnh nào thực hiện kể cả TP.HCM, vì DN đầu mối không chịu bán.

Thực tế trên phạm vi toàn quốc, cũng không có DN đầu mối nào bán xăng dầu tự do để DN bán lẻ mua về, bán cho hệ thống cửa hàng của mình như Dự thảo nêu. Cho nên đây là quy định hoàn toàn có lợi cho DN đầu mối. Điều đáng nói là DN đầu mối không thực hiện quy định nhưng không có chế tài xử phạt và ngược lại, gây bất lợi cho DN bán lẻ vì giao dịch mua bán lại quay trở về quy trình cũ trước đây chỉ được lấy duy nhất 1 nguồn giống như thời chưa có Nghị định 80. 

Tôi được biết, một số tỉnh các nhà cung cấp họ không chấp nhận ký hợp đồng đại lý, họ yêu cầu phải bán theo hình thức nhượng quyền. Cụ thể như Petrolimex, họ không bán theo hình thức đại lý chứ đừng nghĩ đến việc DN bán lẻ mua xăng dầu về bán cho hệ thống của mình như Dự thảo đã ghi và một số nhà cung cấp khác cũng vậy. Như thế Nghị định quy định nhưng không có tác dụng, không thực hiện được ở hầu hết các vùng miền nên sẽ không có tính phổ biến, hiệu lực kém và không mang tầm quy định của quốc gia.  

Do đó, tôi đề nghị bãi bỏ việc bán xăng dầu theo hình thức nhượng quyền. DN đầu mối họ nhập xăng dầu về, sơ chế màu mè sơ sơ là đưa đi bán nên không thể coi là độc quyền hay nhượng quyền, chỉ khi họ sản xuất được sản phẩm xăng dầu có tính độc đáo mới quy định bán theo nhượng quyền.

Vì vậy tôi đề nghị cần bổ sung thêm về nguyên tắc ban hành Nghị định là phải mang tính phổ biến, phổ quát và áp dụng rộng rải trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Với những quy định luôn có mục đích và ý đồ riêng mang tính cá nhân nên các quy định không thể khách quan. Nên dự thảo Nghị định cần bao hàm hài hòa lợi ích và có tính công bằng, bởi nếu không công bằng các DN sẽ liên tục đấu tranh tạo ra sự bất ổn trong điều hành, thiếu bền vững dẫn đến việc liên tục phải sửa quy định.

Xin trân trọng cảm ơn ông!