Ngày 8/11, Quốc hội khóa XV tiếp tục làm việc, thảo luận công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật; thi hành án; phòng, chống tham nhũng năm 2022. Nhiều đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đã tham gia thảo luận về công tác phòng, chống vi phạm, tội phạm và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Trong đó, đại biểu Nguyễn Thị Thủy, đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Kạn nêu rõ những chiêu trò lách luật phổ biển trong hoạt động đấu thầu thông qua theo dõi các vụ án liên quan đến hoạt động này.

Nhiều chiêu trò lách luật

Cụ thể, đại biểu Thủy cho biết có tình trạng chia nhỏ các gói thầu để áp dụng hình thức chỉ định thầu. Nhằm đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, nhất là đối với những trường hợp cấp bách hoặc đối với những khoản chi nhỏ, Luật Đấu thầu đã quy định các trường hợp được chỉ định thầu, quy định các hạn mức để được áp dụng chỉ định thầu, loại dưới 100 triệu đồng, dưới 500 triệu đồng và dưới 1 tỷ đồng. Tuy nhiên, tình trạng chia nhỏ các gói thầu để áp dụng hình thức chỉ định thầu diễn ra rất phức tạp trên thực tế và đã được thể hiện trong nhiều kết luận thanh tra, kết luận điều tra các vụ án, vụ việc.

"Thời gian qua, một trường hợp được nhắc đến nhiều liên quan đến một bệnh viện đa khoa của tỉnh. Kết luận thanh tra của tỉnh đã chỉ rõ là tổng giá trị hàng hóa mua sắm chỉ hơn 95 tỷ đồng nhưng Giám đốc bệnh viện đã ban hành tới 1.165 quyết định chỉ định thầu, với giá trị của mỗi gói thầu đều dưới 100 triệu đồng", đại biểu Thủy nói.

Bên cạnh đó, lợi dụng các quy định về chia tách hoặc gộp gói thầu, có những trường hợp chia nhỏ các gói thầu theo kiểu chia phần để mỗi nhà thầu thân hữu trúng một phần. Hoặc có trường hợp gom nhiều gói thầu nhỏ khác nhau lại để tạo thành một gói thầu hết sức phức tạp mà chỉ có một doanh nghiệp cụ thể mới có thể đáp ứng được, để từ đó tránh được những thủ tục đấu thầu thực sự cạnh tranh.

Kế đến là có tình trạng cài cắm các điều khoản hướng thầu để "cài thầu quen, chèn thầu lạ". Quy định về hồ sơ mời thầu là để nhằm chọn được những nhà thầu tốt nhất, đáp ứng yêu cầu đặt ra, tuy nhiên, nếu có ý đồ thì đây lại chính là những chốt chặn để loại bỏ những nhà thầu không mong muốn.

Thực tế, không ít chủ đầu tư đã cố ý cài cắm các điều khoản hướng thầu để hướng tới các nhà thầu thân hữu và loại bỏ sự tham gia của các nhà thầu khác, từ đó biến đấu thầu rộng rãi thành đấu thầu hạn chế. Trả lời báo chí liên quan đến một số vụ án vi phạm các quy định trong hoạt động đấu thầu vừa qua, đại diện các cơ quan tố tụng đã cho biết, từ đầu các đối tượng đã có sự "bắt tay ngầm, đi đêm" để chuyển cho nhau những thiết bị cần bán, thông đồng với nhau về các tiêu chí kỹ thuật và thậm chí còn cùng nhau xây dựng hồ sơ mời thầu. Đồng thời, không chỉ là cài cắm các tiêu chí kỹ thuật mà có những gói thầu còn đưa ra những tiêu chí như là phải có bằng khen của Bộ Tài chính về việc đã hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế, gần như là đã viết sẵn cho một doanh nghiệp.

Tiếp theo là việc thiết lập liên minh "quân xanh, quân đỏ" để thông thầu, vây thầu. Tình trạng này là mảng tối trong công tác đấu thầu thời gian vừa qua, đã tạo ra nhiều cuộc thầu nội bộ, thiếu tính cạnh tranh để kiếm lời bất chính. Thậm chí, có một số nhà thầu chuyên đi dự thầu chỉ để trượt, nhằm lót đường cho một nhà thầu đã định sẵn trúng thầu.

Trên thực tế, với sự tiếp tay của bên mời thầu là chủ đầu tư đã tạo ra cuộc đấu thầu thành một vở kịch với sự tham gia của những quân xanh, quân đỏ để rồi sau đó đưa quân đỏ đường đường, chính chính trúng thầu. Hệ lụy của tình trạng "quân xanh, quân đỏ" khiến cho dư luận nghi ngại, khiến cho những doanh nghiệp làm ăn chân chính không được cạnh tranh một cách sòng phẳng và mất đi cơ hội đầu tư, kinh doanh, đặc biệt nghiêm trọng đó là mất đi tiền của của Nhà nước và để lại những công trình, dự án kém chất lượng.

Một thực trạng nữa trong hoạt động đấu thầu là móc ngoặc với thẩm định giá để nâng khống giá trị gói thầu. Từ các vụ án vừa qua cho thấy, nếu chỉ nhìn vào hồ sơ thì tất cả đều đúng quy trình, chỉ khi đi sâu vào phá án thì mới phát hiện được sự móc ngoặc một cách tinh vi giữa chủ đầu tư, đơn vị tư vấn, đơn vị thẩm định giá và đơn vị trúng thầu đã thổi giá tăng gấp nhiều lần so với giá trị thực thông qua các chứng thư thẩm định.

"Tại Bệnh viện Tim Hà Nội, giá của mỗi một stent nhập khẩu từ Ấn Độ về chỉ từ 8-11 triệu đồng nhưng giá thẩm định và giá trúng thầu đã vọt lên 36-42 triệu đồng/1 Stent, tức là tăng từ 28-31 triệu đồng. Đến nay cả Tổng Giám đốc và Phó Tổng Giám đốc của đơn vị thẩm định giá đều đã bị khởi tố", đại biểu Thủy dẫn chứng và cho rằng, rất nhiều vụ án khác liên quan đến hoạt động đấu thầu thời gian vừa qua đã phải khởi tố, tuyên án phạt tù cả với các thẩm định giá, với vai trò là đồng phạm. Tuy nhiên, pháp luật đã trao cho tổ chức thẩm định giá chức năng quá lớn, trong khi các quy định về hậu kiểm kết quả thẩm định còn rất hạn chế.

Cuối cùng, tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực khác trong hoạt động đấu thầu. Tình trạng vi phạm các quy định pháp luật nêu trên đều có thể tiềm ẩn hoặc hướng tới nguy cơ tham nhũng, trục lợi.

Công khai sẽ khắc phục tình trạng "đi đêm"

Theo ĐBQH Nguyễn Thị Thủy, kết quả khảo sát của Liên đoàn Thương mại công nghiệp Việt Nam (VCCI) năm 2021 cho thấy trong tổng số các doanh nghiệp được khảo sát thì có tới 25% doanh nghiệp cho biết họ chủ động chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu; 10,3% doanh nghiệp cho biết họ chi trả do gợi ý của cán bộ phụ trách đấu thầu. Đáng chú ý có đến 58,9% doanh nghiệp cho biết việc chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu là luật bất thành văn mà doanh nghiệp phải tự hiểu khi tham gia.

Đại biểu nhìn nhận, đấu thầu nếu không được quy định và quản lý một cách chặt chẽ sẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng, trục lợi. Liên tiếp các vụ việc sai phạm trong đấu thầu vừa qua bị khởi tố đã phản ánh một phần thực tế này.

Do đó, kiến nghị các cơ quan thanh tra điều tra, truy tố, xét xử hướng hoạt động vào mảng đấu thầu, nhất là đối với những vụ việc dư luận có nhiều phản ánh để kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm. Đồng thời, công khai sẽ được xem là giải pháp của mọi giải pháp, rất hữu hiệu để khắc phục tình trạng "đi đêm" trong đấu thầu vừa qua.

"Pháp luật hiện hành trong từng công đoạn đấu thầu đã có một số quy định về công khai nhưng chưa chặt chẽ, thậm chí còn những khoảng trống, kẽ hở dẫn đến việc có thể lách luật như trong thời gian vừa qua", đại biểu Thủy nhận định.

Tại kỳ họp này, Chính phủ trình Quốc hội xem xét dự án Luật Đấu thầu. Vì vậy, vị ĐBQH tỉnh Bắc Kạn kiến nghị tiếp tục rà soát để hoàn thiện và bảo đảm thực hiện chặt chẽ 6 công khai trong đấu thầu, bao gồm công khai về điều kiện được dự thầu; danh sách và năng lực của những nhà thầu; điều kiện được trúng thầu; quá trình chấm thầu; kết quả trúng thầu; kết quả giải quyết khiếu nại, kiến nghị của nhà thầu.

Bài liên quan

Bộ trưởng Lê Thành Long: Gần 16.000 tỷ đồng được thu hồi trong các vụ án tham nhũng, kinh tế

Bộ trưởng Tô Lâm: Năm 2022 nổi lên các sai phạm trong lĩnh vực chứng khoán, phát hành trái phiếu doanh nghiệp

'Cần quy định rõ về hành vi đưa, nhận, môi giới hối lộ trong Luật Đấu thầu'

'Có nhiều sai sót, vi phạm trong hoạt động tín dụng tiền tệ ngân hàng'