[Café cuối tuần] Những dấu hỏi từ cuộc đấu giá cát xuyên đêm

Vụ đấu giá 3 mỏ cát tại Hà Nội được nhận định "có yếu tố bất thường", gây xôn xao dư luận vừa qua cho thấy đấu giá là phương thức bán tài sản còn nhiều kẽ hở và không phải lúc nào cũng là công cụ giúp phân bổ tối ưu nguồn lực từ tài nguyên, khoáng sản.

Hà Nội mới đây đã hoàn thành đấu giá 3 mỏ cát (Liên Mạc, Châu Sơn, Tây Đằng - Minh Châu) với tổng cộng giá trúng đấu giá lên tới gần 1.700 tỉ đồng - con số "không tưởng" đối với người dân cũng như các doanh nghiệp kinh doanh vật liệu xây dựng.

Theo hồ sơ mời đấu giá, mỏ cát Liên Mạc (Bắc Từ Liêm) có trữ lượng cát được cấp quyền khai thác gần 510.000 m3, giá trúng đấu giá lên đến 410 tỷ đồng (xấp xỉ 200 lần giá khởi điểm). Giá cát mà người trúng đấu giá phải mua ở mỏ này vào khoảng… 800.000 đồng/m3, chưa tính chi phí khai thác, vận chuyển.

Mỏ cát Châu Sơn (Ba Vì) có trữ lượng cát được cấp quyền khai thác hơn 700.000m3, giá trúng đấu giá gần 400 tỷ đồng(gấp 137 lần giá khởi điểm). Giá cát của mỏ là 570.000 đồng/m3, chưa tính chi phí khai thác, vận chuyển.

Mỏ cát Tây Đằng - Minh Châu (Ba Vì) có trữ lượng được cấp quyền khai thác gần 5 triệu m3, giá trúng thầu là 884 tỷ đồng, gấp gần 46 lần giá khởi điểm. Giá cát của mỏ là 176.000 đồng/m3.

Theo tính toán sơ bộ, nếu "cõng" thêm các chi phí khác phục vụ khai thác, vận chuyển, tiền thuế, phí, lệ phí… thì giá cát ở các mỏ khi vận chuyển đến chân công trình có thể lên đến cả triệu đồng trên mỗi m3, cao gấp nhiều lần so với mặt bằng giá cát hiện nay.

Chỉ cần những phép tính cơ bản thì một người bình thường cũng có thể ước lượng được khả năng lời lãi của doanh nghiệp khai thác (nếu tuân thủ đúng phương án khai thác, phạm vi khai thác và trữ lượng được phê duyệt).

Bởi vậy mà ngay sau khi báo chí đưa tin, Thủ tướng Chính phủ đã có Công điện số 1087/CĐ-TTg ngày 11/11/2023 về việc tăng cường quản lý công tác đấu giá quyền khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng. Công điện nhận định kết quả trúng đấu giá cấp quyền khai thác 3 mỏ cát tại Hà Nội cao gấp nhiều lần so với giá khởi điểm, có yếu tố bất thường, có thể tạo ra hiệu ứng đối với phát triển kinh tế - xã hội và thị trường vật liệu xây dựng.

Bởi vậy, Thủ tướng chỉ đạo các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh rà soát, kiểm tra hoạt động đấu giá quyền khai thác khoáng sản có biểu hiện bất thường, xử lý nghiêm hành vi lợi dụng đấu giá gây nhiễu loạn thị trường.

UBND thành phố Hà Nội cũng đã giao Sở TN&MT phối hợp với các sở, ngành kiểm tra, rà soát toàn bộ quá trình khảo sát, đánh giá trữ lượng mỏ, lập hồ sơ và tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản ở 3 mỏ cát.

Cho đến nay, UBND thành phố vẫn chưa ban hành quyết định phê duyệt kết quả trúng đấu giá 3 mỏ cát. Với cuộc đấu giá cát xuyên đêm gây "chấn động" này, trên cơ sở đánh giá về khả năng lời lãi, đã có những dự báo về khả năng các đơn vị trúng đấu giá có thể sẽ bỏ cọc. Đây cũng không phải vấn đề mới với các cuộc đấu giá cát những năm gần đây.

Chẳng hạn năm 2021, tỉnh An Giang từng tổ chức đấu giá quyền khai thác mỏ cát trên sông Tiền (thuộc xã Bình Phước Xuân, huyện Chợ Mới), khối lượng mời đấu giá 2.372.500 m3, đơn vị trúng đấu giá với giá tạm tính là hơn 2.800 tỷ đồng. Tuy nhiên sau gần một năm nhùng nhằng, UBND tỉnh An Giang đã hủy kết quả đấu giá và doanh nghiệp chỉ mất cọc khoảng hơn 1 tỷ đồng (khoản tiền đặt trước tính theo giá khởi điểm).

Hay gần đây, tỉnh Quảng Ngãi cũng hủy kết quả trúng đấu giá mỏ cát thôn Xuân Đình (xã Hành Thịnh, huyện Nghĩa Hành) và mỏ cát thôn Ngân Giang (xã Tịnh Hà, huyện Sơn Tịnh) sau khi các đơn vị trúng đấu giá trả giá cao gấp 28-47 lần giá khởi điểm.

Một nghi vấn khác được đặt ra liên quan đến hành vi lợi dụng đấu giá gây nhiễu loạn thị trường, một khả năng đã được nêu trong Công điện số 1087/CĐ-TTg ngày 11/11/2023 của Thủ tướng Chính phủ. Điển hình như sau cuộc đấu giá cát năm 2021 tại tỉnh An Giang nêu trên, doanh nghiệp trúng đấu giá chỉ mất tiền cọc khoảng hơn 1 tỷ đồng nhưng hệ quả là giá cát xây dựng trong khu vực đã tăng "phi mã", có nơi tăng gấp 2-3 lần so với trước khi đấu giá và đương nhiên làm lợi cho các doanh nghiệp đang có sẵn mỏ khai thác trong khu vực.

Điều này cũng tương tự vụ đấu giá 4 lô đất tại Thủ Thiêm cuối năm 2021, được Bộ trưởng Bộ Tài chính khi đó nhận định là "điển hình của việc làm nhiễu loạn thị trường".

Về mặt pháp lý, Luật Đấu giá tài sản được coi là chưa có các chế tài mạnh mẽ để xử lý trường hợp doanh nghiệp cố tình bỏ giá cao bất thường để trúng đấu giá rồi bỏ cọc. Điều kiện năng lực của đơn vị tham gia đấu giá quá lỏng lẻo, không yêu cầu kinh nghiệm, chỉ cần đáp ứng về trang thiết bị, tài chính. Mức tiền đặt cọc (tính theo tỷ lệ so với giá khởi điểm) được coi là quá thấp, không đủ tính răn đe, ràng buộc với doanh nghiệp. Ngoài ra, cũng đã có ý kiến đề xuất cần cấm doanh nghiệp trúng đấu giá nhưng bỏ cọc tham gia đấu giá trong 5-10 năm để đảm bảo tính răn đe.

Hơn nữa, hoạt động đấu giá cát điều chỉnh bởi cả Luật Đấu giá tài sản và Nghị định số 22/2012/NĐ-CP (quy định chi tiết Luật khoáng sản năm 2010) với một số nội dung không thống nhất cũng gây khó khăn cho cơ quan quản lý, tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản.

Nếu không có các hành vi mang tính chất cố ý, gây nhiễu loạn của các đơn vị tham gia đấu giá thì một câu hỏi được đặt ra liên quan đến việc khảo sát, đánh giá trữ lượng các mỏ cát. Theo Luật Khoáng sản, quy trình quản lý, khai thác khoáng sản bắt đầu từ bước lập chiến lược khoáng sản, điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản, phân loại khu vực khoáng sản trước khi tiến tới thăm dò khoáng sản. Kết thúc bước thăm dò khoáng sản, cơ quan nhà nước theo thẩm quyền sẽ phê duyệt trữ lượng khoáng sản làm cơ sở tổ chức khai thác.

Nếu ở các bước điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản,thăm dò và phê duyệt trữ lượng khoáng sản không đảm bảo chất lượng, dẫn đến kết quả sai lệch thì sẽ tiềm ẩn nguy cơ thất thu cho ngân sách nhà nước, kể cả trong trường hợp quy trình lựa chọn đơn vị cấp quyền khai thác được thực hiện thông qua đấu giá công khai, rộng rãi.

Thực tế, có không ít "mánh" để doanh nghiệp mở rộng khối lượng khai thác so với trữ lượng được phê duyệt và giấy phép khai thác. Ví dụ, đơn vị khai thác có thể khai thác vượt chỉ giới, bề rộng, độ sâu được cấp phép, nhất là vào ban đêm, khi chính quyền và người dân bị hạn chế về khả năng giám sát.

Ngoài ra, một yếu tố khác cũng cần được tính đến là việc các bãi cát nằm trên sông có dòng chảy, sau khi hút cát thì một lượng cát khác sẽ được dòng chảy đưa đến và bồi lắng, dẫn đến đơn vị có thể tiếp tục khai thác thêm lâu dài và lượng cát này chưa được tính đến trong trữ lượng ban đầu.

Có rất nhiều câu hỏi cần được làm sáng tỏ liên quan đến cuộc đấu giá 3 mỏ cát "xuyên đêm" tại Hà Nội cần sớm được cơ quan chức năng làm rõ theo yêu cầu của Thủ tướng.

Bài liên quan

Hà Nội rà soát đấu giá 3 mỏ cát sau chỉ đạo của Thủ tướng

Thủ tướng yêu cầu Hà Nội rà soát vụ đấu giá 3 mỏ cát cao bất thường

Bộ trưởng Tô Lâm: Cần chế tài mạnh cắt đứt các quan hệ doanh nghiệp sân sau

Khai thác cát làm cao tốc trái quy định, doanh nghiệp bị phạt hơn 300 triệu đồng