Để hiểu thấu đáo những gì Facebook muốn và sẽ làm, tác giả  Carlos Roa cho rằng chúng ta phải quay lại điểm khởi đầu của các hệ thống thanh toán. Thế giới hiện nay có rất nhiều các dịch vụ thanh toán.

Chúng ta có mạng lưới thẻ tín dụng (như: Visa, Mastercard, American Express), các công ty thanh toán trực tuyến (Paypal, Stripe, SecurionPay), và cả những phương thức thanh toán di động (ví điện tử Venmo, ApplePay, WeChat). Tất cả các dịch vụ và hệ thống này rất quan trọng với các hoạt động tài chính và thương mại hiện đại.

Tuy nhiên, việc này nảy sinh 2 vấn đề lớn cần xem xét với các hệ thống thanh toán hiện đại. Đầu tiên, hầu hết các dịch vụ này đều bị phân tách - chúng không tương tác với nhau. Một cá nhân không thể gửi tiền trực tiếp từ ví điện tử Venmo sang ApplePay và ngược lại.

Tiền phải được chuyển qua ngân hàng đầu tiên sau đó mới được gửi tới dịch vụ/ứng dụng thích hợp tương ứng. Điều này bất tiện và thiếu hiệu quả với người dùng cùng các công việc kinh doanh, đặc biệt là khi tính tới yếu tố khác biệt về địa chính trị.

Ví dụ, tại Liên minh Châu Âu, dịch vụ thanh toán Orange Cash có mặt tại Pháp và Tây Ban Nha nhưng không xuất hiện tại các nước khác tham gia liên minh này. Dù thống nhất dưới một đồng tiên chung là đồng Euro, mọi người vẫn bị phân chia bởi sự lựa chọn dịch vụ thanh toán.

Vấn đề thứ 2 là quyền riêng tư và tính bí mật. Tất cả các dịch vụ này đòi hỏi các cá nhân dựa vào những cơ quan tài chính như một bên thứ 3 được tin tưởng để xử lý việc thanh toán.

Ngay cả khi một người muốn thực hiện việc đơn giản như mua một cốc cà phê, giao dịch sẽ phải thông qua một ngân hàng, một công ty thẻ tín dụng hay một bên xử lý thanh toán. Kết quả là có một loạt giấy tờ điện tử phải được lập ra cho tất cả các giao dịch của một các nhân, nói cách khác thông tin tài chính cá nhân của một cá nhân giờ nằm trong tay của một công ty.

Thêm nữa, khi các cơ quan tài chính này muốn dàn xếp những bất cập trong việc giao dịch, họ cần phải áp dụng những biện pháp đôi khi thiếu hiệu quả và bất tiện với người dùng (làm tăng phí giao dịch, hạn chế số tiền tối đa có thể được chuyển đi trong một khoản thời gian nhất định...).

Tiền trực tuyến đã được tạo ra thế nào?

Tìm cách để giải quyết những vấn đề hóc búa trên - một hệ thống đơn giản để xử lý các giao dịch tài chính trực tuyến mà không bỏ qua quyền riêng tư là một trong những mục tiêu của một phong trào online trong những năm 1990 của các nhà hoạt động xã hội hướng tới quyền riêng tư, các nhà khoa học máy tính, chuyên gia kỹ thuật, chuyên gia mật mã và những nhà ủng hộ về mặt chính trị.

Các Cyberpunk này [những nhà ủng hộ việc sử dụng mật mã mạnh mẽ và các kỹ thuật để nâng cao quyền riêng tư như một con đường để thay đổi xã hội và chính trị] đã làm nhiều thử nghiệm với nỗ lực tạo ra một loại tiền online tập trung vào tính riêng tư của người sử dụng.

Dù không nhiều người còn nhớ nhưng bản thân công ty thanh toán trực tuyến Paypal cũng là một nỗ lực như vậy, mà theo lời của nhà đồng sáng lập công ty Luke Nosek là để "tạo ra một đồng tiền toàn cầu, độc lập và không bị can thiệp bởi các nhóm nhà băng tham nhũng, lũng đoạn và các chính phủ làm giảm giá trị đồng tiền của họ".

Nhưng, tất cả những sáng kiến được đưa ra thời đó đều thất bại, bởi không ai có thể hình dung ra cách tạo ra một đồng tiền online mà không cần tạo ra một thể chế trung tâm để quản lý đồng tiền "giả thuyết" này. Mà một thể chế trung tâm như vậy có một yếu điểm chết người là: Nó có thể bị thao túng, là mục tiêu để chính phủ điều chỉnh hay phá hủy.

Giải pháp cuối cùng cũng được đưa ra bởi một nhân vật trực tuyến ẩn danh tự gọi mình là Satoshi Nakamoto trong bản cáo bạch tên là Bitcoin: Một hệ thống thanh toán điện tử ngang hàng.

Hệ thống của Satoshi rất đơn giản: thay vì dựa vào một thể chế trung tâm, hệ thống của ông được thiết kế để mọi giao dịch của các cá nhân có thể được theo dõi và ghi lại cùng lúc trên một sổ cái được chia sẻ. Các giao dịch và số lượng, số tiền sẽ được giữ bí mật vì thế đảm bảo quyền riêng tư.

Sổ cái này sẽ được phân bổ trên những máy tính của mọi người sử dụng hệ thống, vì thế ngăn chặn việc tạo ra một thực thể trung tâm có yếu điểm chết người như đề cập ở trên. Dữ liệu được chia sẻ được biết đến với cái tên chuỗi khối blockchain (là một cuốn sổ cái ghi lại tất cả các giao dịch.

Dữ liệu trong cuốn sổ cái liên tục được mạng lưới máy tính ngang hàng trên thế giới cập nhật và bảo trì). Blockchain tạo ra một cuộc cách mạng trong tài chính. Và Bitcoin đã được sinh ra và ra mắt thế giới theo cách như vậy.

Đã hơn 10 năm trôi qua kể từ khi Bitcoin được tạo ra. Dù hệ thống vẫn đang lớn mạnh vẫn có nhiều hạn chế hiển hiện rõ ràng. Một trong số đó là Bitcoin chỉ có thể xử lý trung bình 4 - 5 giao dịch/giây (tps).

Để so sánh thì chỉ mình Visa đã có thể xử lý trung bình 1.700 tps và có khả năng quản lý tới 24.000 tps. Và tiếp theo là vấn đề thời gian chờ: Thời gian cần để tạo ra một giao dịch cho đến khi nó được chấp nhận bởi mạng lưới.

Thời gian xác minh giao dịch của Bitcoin dựa vào việc hệ thống được sử dụng nhiều bao nhiêu, nhưng nó không dưới 5 phút và đôi khi lên tới hơn 10 phút. So sánh với việc chỉ cần chờ khoảng vài giây để xác minh khi sử dụng thẻ tín dụng thì sự lựa chọn sử dụng phương thức nào để giao dịch không cần câu trả lời.

Tính bảo mật và riêng tư của Bitcoin cũng không được bảo đảm như mong đợi. Tuy giao dịch và những người thực hiện giao dịch có thể bí mật nhưng nó lại có thể gắn với các chi tiết tài chính lộ liễu - khi một người dùng Bitcoin muốn đổi tiền của họ ra một đồng tiền khác (tiền pháp định) hay ngược lại thông qua một phương tiện trao đổi hay dịch vụ nào đó.

Cuối cùng, Bitcoin giới hạn số lượng (chỉ có 21 triệu coin) điều này nghĩa là nó sẽ giảm phát. Có thể nó là tốt với những người giữ coin trong dài hạn khi họ mong muốn có lợi ích tích cực với khoản đầu tư của mình, nhưng sự biến động giá gắn vào loại coin này không có lợi cho những người dùng ngắn hạn.

Tóm lại, Bitcoin có những đặc điểm khiến nó trở thành một phương tiện lưu trữ lợi nhuận hay khoản đầu tư đầu cơ hấp dẫn. Nhưng nó thiếu khả năng để hoạt động như một phương tiện trao đổi đủ ổn định.

"Tiền mã hóa" như Bitcoin không thể đáp ứng được mục đích ban đầu của nó là một hệ thống thanh toán online như tiền mặt không định danh. Những người bảo vệ và ủng hộ nhiệt thành cho đồng tiền này có thể chống lại những bất cập trên, viện dẫn đến những giải pháp phát triển như mạng lưới Lightning Network.

Những nỗ lực này vẫn phải đối mặt với những rào cản về kiểm soát và kỹ thuật trong cả ngắn và dài hạn. Và họ sẽ phải rất nỗ lực để vượt qua nhận thức đã ăn sâu vào công chúng rằng Bitcoin là một tài sản đầu cơ chứ không phải là một phương tiện trao đổi (tiền tệ).

Bởi những hạn chế trên, rất nhiều các đơn vị khác đã sử dụng kỹ thuật blockchain giúp Bitcoin hoạt động và tạo ra những đồng tiền mã hóa và các nền tảng tiền ảo khác tiên tiến hơn. Ví dụ, một nền tảng blockchain và tiền ảo có tên gọi Zilliqa cho biết họ có thể xử lý con số ấn tượng 2.828 giao dịch/giây (tps), đủ lớn để cạnh tranh với Visa hay các công ty thanh toán lớn khác.

Tuy nhiên, vẫn có những rào cản cần vượt qua như các giao dịch trên nền tảng này mất khoảng 1 phút để xác minh. Dù đội ngũ phát triển của Zilliqa đang tìm cách cải thiện thời gian này xuống còn khoảng 20 giây và tăng lượng giao dịch/giây. Nhưng, con đường vẫn còn rất xa và nền tảng này không được thừa nhận bên ngoài địa hạt tiền mã hóa và phần mềm blockchain.

Lợi ích cho cả nhân loại?

Tới đây, có thể quay lại tuyên bố của Facebook về hệ thống "Libra" của họ, với những thông tin lý thú nằm trong cả cáo bạch và tài liệu kỹ thuật của loại tiền mã hóa này. Những chi tiết được tuyên bố trong dự án cũng rất ấn tượng.

Hệ thống này dự định có thể xử lý khoảng 1.000 tps với thời gian xác minh là 10 giây cùng với rất nhiều không gian để cải thiện các con số này. Bản thân tiền Libra sẽ được "bảo đảm bằng dự trữ với các tài sản thật - Dự trữ Libra", dự trữ này sẽ là "một tập hợp các tài sản ít biến động về giá trị như tiền gửi ngân hàng, trái phiếu chính phủ ngắn hạn lưu hành từ những ngân hàng trung ương danh tiếng và ổn định".

Để giúp cho việc giám thị, thiết kế, phát hành và quản lý Libra, Facebook đã kết hợp các tổ chức ảnh hưởng có trụ sở tại Thụy Sĩ bao gồm cả một loạt đối tác là tập đoàn tài chính quốc tế. Danh sách thành viên sáng lập rất ấn tượng, bao gồm: Visa, Mastercard, Paypal, Stripe, eBay, Uber, Spotify, Vodafone...

Tóm lại, Libra dự định trở thành một hệ thống thanh toán thống nhất toàn cầu và là đồng tiền mã hóa có khả năng giữ bí mật, đảm bảo bằng những tài sản thật và được sự ủng hộ của một vài công ty tốt nhất trên thế giới, nó có thể được sử dụng bởi bất cứ công ty hay cá nhân nào có tài khoản Facebook. Và đây là tương lai của tiền tệ.

Người dùng nó sẽ bao gồm cả những người không có tài khoản ngân hàng hay không thể tiếp cận với những dịch vụ tài chính phổ thông vì lý do nào đó - cũng như những cộng đồng yếu thế khác. Calibra dịch vụ tài chính của Facebook phục vụ cho dự án tiền điện tử Libra đã đưa ra vài tài liệu có thông tin chi tiết về hoàn cảnh cấp thiết của những người không có tài khoản ngân hàng:

Với rất nhiều người trên thế giới, ngay cả những dịch vụ tài chính cơ bản cũng ngoài tầm với của họ: gần như nửa số người trưởng thành trên thế giới không có một tài khoản ngân hàng đang hoạt động, con số này còn tệ hơn ở những nước đang phát triển và tệ hơn nữa với những người là phụ nữ.

Cái giá của điều này rất cao - VD, gần 70% các công việc kinh doanh nhỏ tại những nước phát triển không thể tiếp cận với nguồn tín dụng, và mỗi năm 25 tỷ USD bị mất đi bởi những người di cư thông qua thuế tiền gửi, thuế chuyển lợi nhuận.

Điểm về thuế chuyển tiền đặc biệt quan trọng. Theo báo cáo về giá chuyển tiền mới nhất của Ngân hàng Thế giới World Bank vào tháng 3.2019, giá chuyển tiền trung bình trên toàn cầu là 6,94% giá trị tiền gửi. Nói cách khác, với mỗi 100 USD mà người lao động tại nước ngoài gửi về nước cho gia đình họ, họ sẽ phải trả 6,94 USD tiền phí.

Con số này cũng thay đổi tùy theo địa lý khu vực tiền được gửi đi, nơi nó tới và dịch vụ được sử dụng để gửi. Giá trung bình khi sử dụng ngân hàng để gửi tiền là khoảng 10,9%. Trong khi những người dân phương Tây có thể coi con số này là tương đối nhỏ, nó có ý nghĩa rất nhiều không chỉ với các gia đình mà toàn bộ các nước khác.

Báo cáo vào tháng 6/2017 của Quỹ Quốc tế Phát triển Nông nghiệp của Liên Hợp Quốc tiết lộ tiền gửi từ nước ngoài về chiếm phần trăm quan trọng trong GDP của rất nhiều nước. Những nước này bao gồm Nepal (32%), Liberia (31%), Tajikistan (29%), Moldova (24%), Gambia (22%)...

Cũng báo cáo này lưu ý rằng "450 tỷ USD [tiền gửi về nước] dự kiến sẽ được gửi đi trong năn nay, cao hơn 3 lần so với viện trợ phát triển chính thức", và chỉ ra rằng khoản tiền gửi về nước này mang yế tố quyết định để đạt được các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc.

Với hệ thống có nền tảng blockchain như Libra, các chi phí này sẽ giảm xuống một cách đáng kể. Mức phí 3% hoặc thấp hơn sẽ giúp tiết kiệm nhiều tỷ USD trên khắp thế giới.

(còn tiếp)

Bài liên quan

TS. Nguyễn Trí Hiếu: Đồng Libra ra đời là hiện tượng 'vô tiền khoáng hậu' trong ngành tài chính thế giới

Tiền điện tử Libra của Facebook có thể làm rung chuyển hệ thống tài chính thế giới

Một loạt công ty lớn rót tiền vào dự án tiền ảo Libra của Facebook

Facebook phải ra điều trần trước Ủy ban Ngân hàng Thượng viện Hoa Kỳ về dự án tiền điện tử