Gỡ rào cản phi thuế quan để khơi thông dòng chảy thương mại

Tại Hội thảo "Gỡ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung ASEAN”, do Đại sứ quán New Zealand tại Việt Nam phối hợp với Báo Tài Chính - Đầu tư, Bộ Tài chính - đồng tổ chức, bà Caroline Beresford, Đại sứ New Zealand tại Việt Nam cho biết, hiện có tới hơn 2 triệu biện pháp phi thuế quan (NTBs) đang có hiệu lực, tác động tới 78% giá trị thương mại thế giới và việc áp dụng các biện pháp này đã gây tổn thất tới 2.4 nghìn tỷ NZD trong năm 2019.

Nhiều rào cản phi thuế quan

Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới (World Bank), có 9 loại biện pháp NTBs chủ yếu được sử dụng. Trong đó biện pháp kiểm dịch động thực vật và an toàn thực phẩm (SPS) được sử dụng nhiều nhất với 37,5%; tiếp đó là rào cản kỹ thuật đối với thương mại (TBT) 37,5%; kiểm tra hàng hóa trước vận chuyển và các thủ tục khác là 1,3%…

Theo Hội nghị Liên hiệp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), chi phí thương mại do NTBs chiếm đến 2-4 % giá trị hàng hóa. Còn theo một nghiên cứu của Dự án phân tích thương mại toàn cầu (GTAP) thuộc Đại học Purdue (Hoa Kỳ) ước tính rằng chỉ cần giảm 10 % chi phí do NTBs, ASEAN có thể thu về mức tăng trưởng thương mại 3-4 %, tương đương hàng chục tỷ USD.

Từ thực tế hoạt động của doanh nghiệp (DN), bà Lê Hằng, Phó Tổng thư ký Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, các DN xuất khẩu thủy sản đang phải đối diện với 3 rào cản chính, đó là: SPS; TBT; Và yêu cầu Giấy phép nhập khẩu.

Theo đó, để xét nghiệm dư lượng kháng sinh trong tôm có thể tốn 100-500 USD mỗi mẫu ở một số nước ASEAN. Việc tuân thủ thường yêu cầu đầu tư vào các cơ sở chế biến, như kho lạnh hoặc hệ thống truy xuất nguồn gốc, có thể tốn từ 10.000-100.000 USD hoặc hơn để nâng cấp đối với các DN vừa và nhỏ (SMEs).

Ngoài ra, quy định còn tác động đến thời gian: Kiểm tra kiểm dịch tại cảng có thể làm chậm lô hàng từ 1-7 ngày, tùy thuộc vào quốc gia và hiệu quả của cơ quan địa phương.

Hay với quy định ghi nhãn, việc điều chỉnh nhãn để đáp ứng yêu cầu cụ thể của từng quốc gia có thể tốn 5.000-20.000 USD cho mỗi dòng sản phẩm, tùy thuộc vào độ phức tạp của thiết kế lại và dịch thuật.

Việc triển khai truy xuất nguồn gốc cho nhãn yêu cầu đầu tư vào phần mềm và đào tạo, tốn 2.000-50.000 USD ban đầu cho SMEs, chưa kể yêu cầu phê duyệt trước nhãn, như Thái Lan có thể mất 5-15 ngày, làm chậm quá trình chuẩn bị xuất khẩu. Nếu nhãn không tuân thủ, việc ghi nhãn lại tại cảng đích có thể làm chậm lô hàng từ 2-10 ngày và tăng chi phí xử lý.

Chưa kể, việc xin chứng nhận Halal có thể mất từ 1-6 tháng, tùy thuộc vào quốc gia và độ phức tạp của chuỗi cung ứng.

Tháo gỡ rào cản không có nghĩa là mở cửa vô điều kiện

Theo chia sẻ của Đại sứ New Zealand tại Việt Nam, các DN New Zealand cũng đang phải đối mặt với NTBs. Họ hoàn toàn nhận thức được rằng rất nhiều biện pháp NTBs - như các quy định về an ninh sinh học sẽ giúp bảo vệ sức khỏe của người dân cũng như vật nuôi và cây trồng - các yếu tố có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thương mại.

Tuy nhiên, nếu các biện pháp này được thực hiện một cách không phù hợp, bao gồm việc hạn chế thương mại, các biện pháp NTBs có thể trở thành các rào cản NTBs, từ đó cản trở các dòng chảy hàng hóa và dịch vụ tự do, làm chậm trễ các hoạt động xuất khẩu và phương hại tới các nỗ lực tập thể của chúng ta trong việc hội nhập khu vực sâu hơn.

Từ thực tế hoạt động của DN, bà Chu Kiều Liên, Giám đốc Công ty T&M Forwarding - Chi nhánh Hà Nội cho rằng các rào cản NTBs, dù mang tính bảo hộ mềm, nhưng đang tạo ra áp lực lớn và dai dẳng cho chuỗi cung ứng toàn cầu, trong đó logistics và vận tải biển chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất và bản thân các DN có vai trò quan trọng trong ứng phó với các NTBs.

Theo đó, để ứng phó, cộng đồng DN cần tăng cường phối hợp với chính phủ và các hiệp hội ngành nghề nhằm thúc đẩy các nỗ lực tạo thuận lợi hóa thương mại; Đầu tư vào công nghệ số, hệ thống truy xuất, tiêu chuẩn hóa dữ liệu để đáp ứng các yêu cầu kiểm tra và minh bạch hóa thông tin; Chủ động cập nhật chính sách quốc tế, đa dạng hóa thị trường và tuyến vận tải để giảm thiểu rủi ro từ các rào cản đột ngột.

Ông Đoàn Vũ Hoài Nam, Cộng sự cấp cao, Công ty Luật TNHH ASL đặc biệt nhấn mạnh, việc chuẩn bị sẵn sàng về pháp lý trở thành nhu cầu chiến lược nhất là trong bối cảnh địa chính trị ngày càng khó lường.

"DN Việt Nam và DN nước ngoài không thể chỉ phản ứng bị động trước rủi ro pháp lý mà cần xây dựng tầm nhìn chủ động. Việc lập bản đồ pháp lý và quy định tại từng quốc gia là cơ sở quan trọng để xây dựng kế hoạch thâm nhập thị trường – bao gồm quy định về lao động, môi trường và dữ liệu."- ông Nam đưa ra lời khuyên.

Việc tháo gỡ NTBs, nếu làm đúng cách sẽ giúp giảm đáng kể chi phí giao dịch, tạo điều kiện cho SMEs tiếp cận thị trường khu vực; thúc đẩy dòng vốn đầu tư nội khối. Tuy nhiên, việc tháo gỡ rào cản NTBs không có nghĩa là mở cửa vô điều kiện", ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng biên tập báo Tài chính - Đầu tư lưu ý,

Theo ông Minh, cần loại bỏ các biện pháp bất hợp lý hoặc chồng chéo; hài hòa hóa tiêu chuẩn kỹ thuật giữa các quốc gia ASEAN; tăng cường tính minh bạch và khả năng dự đoán chính sách; và đặc biệt, số hóa thủ tục hành chính theo hướng đồng bộ khu vực.

"Thị trường toàn cầu đang thay đổi và nhà đầu tư không còn tìm đến nơi "rẻ hơn", mà đến nơi "dễ làm ăn hơn", "thông minh hơn", và "bền vững hơn". Cạnh tranh giữa các quốc gia sẽ phần nào được quyết định bởi ai gỡ được nhiều rào cản hơn mà vẫn bảo vệ được mình tốt hơn. Nói cách khác, cần làm cho việc mở cửa trở nên thông minh, hiệu quả và có định hướng", Phó Tổng biên tập Lê Trọng Minh nhấn mạnh.

Ông cũng quả quyết: "Gỡ NTBs - nếu làm đúng cách - chính là hành động kiến tạo một ASEAN thịnh vượng, bao trùm và cạnh tranh bền vững".