Ngày đầu tháng 10 vừa qua, Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng (Ban Chỉ đạo) đã tổ chức cuộc họp dưới sự chủ trì của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng - Trưởng Ban Chỉ đạo.  Tổng Bí thư biểu dương sự nỗ lực, cố gắng của các cơ quan tiến hành tố tụng Trung ương, Ban Nội chính Trung ương, VKSND và TAND TP. Hồ Chí Minh đã phối hợp chặt chẽ, tích cực, khẩn trương đưa vụ án Phạm Công Danh giai đoạn I ra xét xử kịp thời, nghiêm minh, đúng quy định của pháp luật.

Nhất là, Hội đồng xét xử cấp sơ thẩm đã khởi tố 03 vụ án hình sự, kiến nghị điều tra làm rõ 10 nhóm hành vi của những người liên quan; đã quyết định tịch thu 6.577 tỷ đồng (đạt 72% số tiền thiệt hại), là số tiền đặc biệt lớn.

Tại cuộc họp, Thường trực Ban Chỉ đạo đã thống nhất chủ trương đưa 06 vụ án tham nhũng, kinh tế nghiêm trọng, phức tạp ra xét xử sơ thẩm từ nay đến cuối năm 2016 và trong quý I năm 2017, gồm:

(1) Vụ án “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế, gây hậu quả nghiêm trọng; Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Công ty in, thương mại và dịch vụ Agribank;

(2) vụ án “Đưa hối lộ; Nhận hối lộ; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” xảy ra tại Tổng công ty xây dựng đường thủy Việt Nam;

(3) vụ án “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế, gây hậu quả nghiêm trọng; Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” xảy ra tại Công ty cổ phần dệt Quế Võ và Chi nhánh Quỹ hỗ trợ phát triển Bắc Ninh;

(4) vụ án “Tham ô tài sản; Rửa tiền” xảy ra tại Công ty TNHH một thành viên vận tải Viễn dương Vinashin;

(5) vụ án “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ; Cho vay lãi nặng” xảy ra tại Phòng Giao dịch Điện Biên Phủ, Ngân hàng Công thương Việt Nam Chi nhánh TP. Hồ Chí Minh (phần nội dung bị tòa phúc thẩm TAND tối cao hủy để điều tra lại về hành vi chiếm đoạt 1.085 tỷ của 05 công ty);

(6) vụ án “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế, gây hậu quả nghiêm trọng; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ; Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng” xảy ra tại Ngân hàng TMCP Đại Dương.

Như vậy, ngay khi một “đại án” ngân hàng vừa xong phiên sơ thẩm thì đã có các “đại án” khác “xếp hàng” chờ phán quyết của Tòa. Liên tiếp trong những năm qua, các nhà băng, cả dân doanh lẫn quốc doanh lũ lượt xuất hiện trước vành móng ngựa với con số thiệt hại đo đếm bằng đơn vị trăm tỷ, nghìn tỷ đồng.

Vai trò kiểm tra, giám sát ở đâu?

Có thể nói chưa bao giờ mà niềm tin của người gửi tiền vào hệ thống ngân hàng lại lung lay như bây giờ. Trước Phạm Công Danh là liên tiếp “bầu Kiên” - Ngân hàng ACB; Huỳnh Thị Huyền Như – Ngân hàng VietinBank;  Phạm Thanh Tân, Phạm Văn Cử, Vũ Quốc Hảo, Hồ Đăng Trung – Ngân hàng Agribank…

Quá nhiều “bài học” nhưng dường như chưa “kinh nghiệm” nào được rút ra hoặc chưa kịp rút ra thì đã phát sinh “bài học” mới. Việc tìm ra ngọn ngành nguyên nhân để chấn chỉnh từ gốc là mệnh lệnh từ thực tế để bảo đảm an toàn hệ thống.

Ngày 16/9/2016, trong một Báo cáo về kết quả thực hiện Quy chế phối hợp giữa Ban Nội chính Trung ương với Ban cán sự đảng Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong công tác phòng ngừa tham nhũng và tham mưu, chỉ đạo xử lý các vụ việc có dấu hiệu vi phạm pháp luật nghiêm trọng thuộc lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng, Ban Nội chính Trung cho biết, thông qua kết quả xét xử các vụ án trong lĩnh vực tín dụng, ngân hàng, sẽ tâp trung phát hiện những sơ hở trong quản lý, bất cập, vướng mắc trong cơ chế, chính sách pháp luật về ngân hàng, tín dụng.

Trên cơ sở xác định nguyên nhân chủ quan, khách quan để tham mưu, đề xuất cơ quan có thẩm quyền bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật trong lĩnh vực ngân hàng.

Những chữ nếu đầy tiếc nuối đã được dư luận đặt ra sau các “đại án”. Tầng tầng, lớp lớp các văn bản quy pháp pháp luật đã được ban hành để thiết lập nên hành lang pháp lý cho hoạt động động ngân hàng, đảm bảo an toàn cho người gửi tiền và nền kinh tế, thế nhưng dường như hiệu lực thi hành trên thực tế lại không được cơ quan có thẩm quyền giám sát, kiểm tra chặt chẽ.

Nếu các triệu chứng được phát hiện sớm, ngăn ngừa từ đầu thì đâu đến nỗi để khối u di căn, tàn phá sức khỏe huyết mạch của nền kinh tế, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng. Để hàng loạt “con voi chui lọt lỗ kim” như vậy, dư luận hoàn toàn có quyền hoài nghi về sự liêm chính của các cá nhân và cơ quan có trách nhiệm kiểm tra, giám sát.

Ngay như vụ Phạm Công Danh. Ông Danh khai tại tòa, khi nhận thức được rõ tình trạng bê bết của ngân hàng thì đã tính tới việc “trả” đề án tái cơ cấu cho Ngân hàng Nhà nước, thế nhưng lại được “động viên” để rồi tiếp tục làm, và càng làm thì càng lún sâu vào vòng xoáy.

Kết luận thanh tra ngày 10/7/2012 của Ngân hàng Nhà nước cho thấy, tại thời điểm thanh tra, vốn chủ sở hữu của ngân hàng bị âm 2.854 tỷ đồng, lỗ lũy kế là 6.061 tỷ đồng. Lỗ thời điểm ông Danh bước chân vào tái cơ cấu đã là khủng khiếp thì đến thời điểm khởi tố vụ án (26/7/2014) còn khủng khiếp hơn nhiều lần khi vốn chủ sở hữu ngân hàng âm 18.469 tỷ đồng, tổng nợ phải trả là 38.255 tỷ đồng!

“Vòi bạch tuộc” của nhóm lợi ích

Bên cạnh nguyên nhân giám sát lỏng lẻo, một mẫu số chung khác qua các “đại án” ngân hàng chính là bóng ma của các nhóm lợi ích.

Phạm Công Danh không chút kiến thức về ngân hàng nhưng vẫn lao vào “mua” ngân hàng, “tái cơ cấu” ngân hàng nhưng không vì ngân hàng mà vì nhóm ngó các bất động sản thế chấp. Năm 2012, ông Danh gặp Hà Văn Thắm - Chủ tịch của Ngân hàng Đại Dương lúc bấy giờ. Thắm “mai mối” cho  Danh mua lại Ngân hàng Đại Tín (TrustBank) từ của bà Hứa Thị Phấn và nhận ngay khoản lót môi giới tay 500 tỷ đồng. Câu chuyện đổ bể mới lộ ra những “vòi bạch tuộc”.

Đến nay thì ông Danh đã lãnh án 30 năm, ông Thắm cũng đang bóc lịch chờ ngày ra vành móng ngựa còn bà Phấn cũng vừa bị khởi tố vụ án tại tòa. “Vòi bạch tuộc” có thể bị chặt đứt, nhưng chưa chắc những nhóm lợi ích phía sau không còn đó.

Ẩn họa “sở hữu chéo”, “sân sau” là vấn đề mà công cuộc tái cơ cấu ngân hàng vẫn đang phải đối mặt giải quyết. Trả lời phỏng vấn báo chí, Thiếu tướng Nguyễn Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về kinh tế và tham nhũng (Bộ Công an) từng cảnh báo về hiện tượng góp vốn sở hữu ngân hàng thương mại cổ phần bởi các tập đoàn, tổng công ty Nhà nước và tư nhân. Nhiều ngân hàng được sở hữu bởi rất nhiều công ty “gia đình” tạo thành mối quan hệ sở hữu chằng chịt.

Chính lợi dụng nhóm sở hữu chéo này, một số ông chủ ngân hàng cổ phần tăng vốn ảo cho ngân hàng, cho doanh nghiệp “sân sau”, “dùng mỡ nó rán nó”, rút vốn thật để thâu tóm, chiếm đoạt ngân hàng khác hoặc thâu tóm bất động sản, những ô “đất vàng”, chứng khoán, vàng… để thu lợi cho mình.

Theo tướng Thịnh, việc thành lập doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp thuận lợi,  điều kiện phát hành trái phiếu doanh nghiệp cũng không khó, từ đó cũng bộc lộ những kẽ hở dễ lợi dụng. Vì vậy, cần nghiên cứu để kiến nghị bổ sung sửa đổi, đã là lãnh đạo ngân hàng thì không có doanh nghiệp “sân sau” hoặc không thể đầu tư chéo cho doanh nghiệp “sân sau”, công ty gia đình.

Đồng thời, đề nghị xem xét về điều kiện phát hành trái phiếu, doanh nghiệp nào được mua trái phiếu, việc sử dụng vốn thu được từ phát hành trái phiếu và phải có chế tài để kiểm tra, giám sát…./.