[Gặp gỡ thứ Tư] TS. Laurent Umans: Hạ tầng sinh thái là thách thức lớn đối với Việt Nam

TS. Laurent Umans, Bí thư thứ nhất Đại sứ quán Hà Lan tại Việt Nam khuyến nghị Việt Nam cần chú ý đến sự kết nối trong đa dạng sinh học và quy hoạch không gian khi đối mặt với vấn đề biến đổi khí hậu.

Nhadautu.vn vừa có cuộc trao đổi với TS. Laurent Umans, Bí thư thứ nhất Đại sứ quán Hà Lan tại Việt Nam về việc xây dựng nền kinh tế tuần hoàn và giải quyết các vấn đề môi trường.

Ông có thể chia sẻ kinh nghiệm của Hà Lan về việc thực hiện nền kinh tế tuần hoàn (KTTH)?

TS. Laurent Umans: Có thể lấy ví dụ nhỏ từ một ứng dụng rất thực tiễn là tách canxi và photphat từ các nhà máy xử lý nước thải để sử dụng bón ruộng, hoặc làm nguyên liệu đầu vào cho các quy trình công nghiệp khác. Đây đồng thời là một mô hình kinh doanh tốt vì giá nguyên liệu đầu vào đang ngày càng cao hơn, nên việc tận dụng như vậy rất tiết kiệm và ý nghĩa. Tuy nhiên, để thực hiện được, tất nhiên cần có quy định pháp luật chặt chẽ, cơ chế giữa cả doanh nghiệp và nhà nước.

Mặt khác, việc thực hiện được những ứng dụng KTTH như vậy phụ thuộc nhiều vào thị trường, một khi người dân đã tuân theo các quy chế của KTTH, họ buộc phải thay đổi hành vi của mình. Tuy nhiên, doanh nghiệp vẫn có lợi nhuận, họ được hưởng lợi từ việc thực hiện các ứng dụng của nền KTTH.

Ở Hà Lan, Chính phủ đã tăng giá việc đổ chất thải vào các bãi chôn lấp. Dẫn đến việc đổ chất thải của các doanh nghiệp trở nên rất tốn kém và điều đó đã tạo ra động lực tốt cho khu vực tư nhân để họ tiếp tục sử dụng chất thải trước khi đổ đi, họ có thể lấy lại các nguyên liệu thô còn tốt cho quy trình sản xuất tiếp theo.

Có thể thấy, sự kết hợp giữa chính sách, quy chế, luật pháp của Chính phủ và nhận thức sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp đã thúc đẩy ra nhiều ứng dụng. Chúng tôi vô hình chung đã tự thúc đẩy lẫn nhau để triển khai KTTH.

Nhóm nghiên cứu giáo sư người Hà Lan ở Việt Nam đã xem xét một khu công nghiệp tại TP.HCM và thấy rằng các yêu cầu về nước đầu vào và chất lượng nước thải của các nhà máy là khác nhau. Một số nhà máy có thể sử dụng nước thải từ một nhà máy khác làm nguyên liệu đầu vào cho quy trình của nhà máy họ, một vòng tuần hoàn - nhà máy này lấy nước đầu vào là nước đầu ra của một nhà máy khác.

Vậy nên, chúng ta cũng cần tính toán đến việc nhỏ nhất như xây lắp hệ thống tuần hoàn nước, điều này liệu sẽ tăng chi phí hay mang lại lợi ích như thế nào đối với các doanh nghiệp nói riêng, và tới cả khu/cụm công nghiệp nói chung?

Ông đánh giá thế nào về vấn đề nhiễm mặn - xâm nhập mặn ở miền nam Việt Nam và phương pháp giải quyết?

TS. Laurent Umans: Vâng, đây là một câu hỏi thú vị. Chúng ta đã thấy sự gia tăng độ mặn trong đất ở khu vực phía nam trong những năm qua, và có nhiều nguyên nhân. Một trong những nguyên nhân chính là do thủy văn sông Mekong bị thay đổi do xây dựng đập ở thượng nguồn. Ngoài ra còn do mực nước biển dâng cao.

Nhưng tồi tệ hơn đó là sự sụt lún của vùng châu thổ. Do khai thác nước ngầm, tầng đất dưới bị nén chặt nên đồng bằng bị sụt lún, khoảng 2-3 mm/năm. Vì vậy, nguyên nhân nhiễm mặn có thể nhiều người cho là do mực nước biển dâng, nhưng trên thực tế là cả hai, do cả nước biển dâng và sự sụt lún của đồng bằng. Cả hai cùng tác động khiến nhiễm mặn tăng lên. Cũng vì thế mà độ mặn, sức đẩy từ biển vào vùng đất liền mỗi năm một lớn hơn.

Yếu tố thứ ba đã được phát hiện gần đây là lòng sông đã bị lún 2 mét. Nguyên nhân là do các đập thượng nguồn hứng phù sa và khai thác cát. Việc khai thác cát ở hệ thống sông Mekong quá nhiều khiến sông bị lún sâu. Và như bạn đã biết, nước mặn nặng hơn nước ngọt.

Vì vậy, nước mặn sẽ dễ len lỏi vào đất liền, bên dưới nước ngọt. Vấn đề này hiện được các nhà khoa học sử dụng để tính toán tác động đến độ mặn. Và họ đã tính toán rằng nếu cứ diễn biến như hiện tại, trường hợp xấu nhất sẽ có thêm 600.000 ha đất nhiễm nước mặn khu vực đồng bằng sông Cửu Long vào năm 2050. Độ mặn sẽ tăng lên do mực nước biển dâng cao.

Vấn đề đặt ra là làm thế nào chúng ta có thể hạn chế việc khai thác cát? Hiện nay, Hà Lan chúng tôi đang giúp MONRE phát triển thí điểm dự án "Nén cát ngoài khơi". Bởi vì nếu chúng ta hiểu về cách vận hành của biển, chúng ta sẽ không làm hỏng hệ thống ven biển, các con sông hoặc các bãi biển trên mạch nước ngầm.

Chúng tôi đang giúp Bộ TN&MT thực hiện một nghiên cứu về khả năng giữ nước. Và sau đó chúng tôi cũng muốn thử nghiệm dự án "Nạp lại tầng chứa nước sâu". Nếu có thể nạp lại các tầng chứa nước vào mùa mưa thì chúng ta có thể lấy lượng nước đó ra vào mùa khô mà không ảnh hưởng đến việc đồng bằng bị chìm xuống.

Tất nhiên, những giải pháp này cần sự hợp tác và đầu tư của tư nhân. Tuy nhiên, cũng cần quy định của Chính phủ như ngừng khai thác cát trái phép và điều chỉnh việc khai thác nước ngầm. Chúng tôi cũng hy vọng sẽ phát triển các mô hình kinh doanh về việc tìm kiếm vật liệu xây dựng thay thế. Ví dụ, trong tương lai, chúng ta có thể cần một cách để xây dựng mà không cần sử dụng nhiều bê tông như hiện tại.

Ông có đề cập đến cồn cát ở phía nam và có thể sử dụng nó như một loại trữ nước tự nhiên. Vậy ông có thể chia sẻ thêm các sáng kiến về việc chuyển đổi công nghệ không?

TS. Laurent Umans: Tại Hà Lan, hệ thống cồn cát có chức năng như một bộ lọc. Nó lọc ra tất cả các loại ô nhiễm sinh học và thậm chí phi sinh học của hóa chất, từ đó sản xuất nước uống. Ở Việt Nam, chúng tôi cũng sử dụng công nghệ đó.

Chúng ta sẽ phải đảm bảo rằng quá trình chuyển đổi sử dụng nước này phải phù hợp với quá trình chuyển đổi theo hướng nông nghiệp bền vững để nông dân không gây ô nhiễm nước mặt đến mức chúng ta không thể sử dụng được nữa.

Trong tương lai, Hà Lan có chương trình nào để hợp tác giải quyết các vấn đề môi trường ở Việt Nam nói riêng và ở Đông Nam Á nói chung không?

TS. Laurent Umans: Ở Việt Nam, chúng tôi có các chương trình và nguồn tài trợ khác nhau. Chúng tôi có các quỹ tài chính, cơ chế và nguồn lực để giúp nước bạn giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu, đồng thời sẽ tiếp tục tài trợ cho các vấn đề về nước.

Ngoài ra, với các tổ chức học thuật, chúng tôi có một chương trình khá quan trọng sẽ kết thúc vào năm tới và hiện đang thiết kế chương trình tiếp theo ở Hà Lan. Chúng tôi hy vọng rằng Việt Nam sẽ vẫn là nước thụ hưởng chương trình mới đó để phát triển một chương trình liên kết học thuật phù hợp.

Còn ở Đông Nam Á, chúng tôi chỉ tập trung vào năm quốc gia: Việt Nam, Thái Lan, Malaysia, Singapore và Indonesia. Và ở những quốc gia đó, chúng tôi có các hoạt động về nước, đồng thời tìm kiếm các mô hình kinh doanh và nhà đầu tư để duy trì mối quan hệ đôi bên cùng có lợi theo thời gian. Điều này rất phù hợp với tình hình kinh tế của các nước như Việt Nam.

Theo ông, thách thức của Việt Nam trong việc giải quyết, đối mặt với biến đổi khí hậu là gì?

TS. Laurent Umans: Tôi nghĩ rằng, khi đối mặt với biến đổi khí hậu, thách thức lớn nhất vẫn là sự thích ứng. Nhưng xét một cách tổng thể về cách thức kết hợp các vấn đề xã hội và môi trường trong con đường phát triển của Việt Nam, tôi cho rằng thách thức lớn nhất là đảm bảo đa dạng sinh học.

Theo tôi, Việt Nam cần phải chú ý đến sự kết nối trong đa dạng sinh học và quy hoạch không gian. Nếu Việt Nam đang lập kế hoạch hạ tầng đường sá, thì nên xem xét việc kết nối sinh thái, hệ thống môi trường của các thành phố. Nhưng nói chung, xét về quy hoạch thì hạ tầng sinh thái vẫn là thách thức lớn đối với Việt Nam.

Xin cảm ơn ông!

Bài liên quan

Thu hút đầu tư vào Nam Trung Bộ - Bài 3: Đầu tư hạ tầng, đẩy mạnh liên kết vùng

Quảng Ngãi nâng cấp hạ tầng giao thông trong Khu kinh tế Dung Quất

Hạ tầng tỷ đô tạo cú hích cho thành phố tương lai Tân Uyên

Khởi động 2 dự án hạ tầng trọng điểm vùng Tây Quảng Bình