Vingroup và Pomina có là ‘lương duyên’?

Tập đoàn Vingroup (mã: VIC) mới đây công bố hợp tác và hỗ trợ CTCP Thép Pomina với gói tài chính đặc biệt và quan hệ đối tác ưu tiên. Cụ thể, Vingroup thông qua CTCP Sản xuất và Kinh doanh VinMetal sẽ cho Pomina vay vốn lưu động với lãi suất 0% tối đa trong 2 năm, đồng thời chọn Pomina là nhà cung cấp ưu tiên cho toàn bộ hệ sinh thái tập đoàn như VinFast, Vinhomes, VnSpeed,…

Trong một báo cáo phân tích gần đây, Chứng khoán TP.HCM thậm chí đề cập đến khả năng VinMetal thâu tóm Thép Pomina để có chỗ đứng nhanh hơn trong ngành thép.

Cú bắt tay này đánh dấu bước đi đầu tiên của Vingroup sang lĩnh vực vật liệu cơ bản, mở ra hy vọng mới cho cả hai. Pomina giống như một hào môn sa cơ, đang cần một chiếc phao cứu trợ khẩn cấp. Ngược lại, VinMetal đã nhìn thấy giá trị gì của Pomina khi thị trường thép trong nước đã phát triển từ lâu và đang bước vào giai đoạn ổn định? VinMetal và Pomina liệu có trở thành mối lương duyên tốt đẹp hay chỉ là giải pháp tình thế?

Tình cảnh ngặt nghèo của Pomina

Pomina từng là cái tên sáng giá trên thị trường thép với doanh thu hàng nghìn tỷ đồng mỗi quý. Tuy nhiên, theo báo cáo tài chính hợp nhất quý III, Pomina ghi nhận doanh thu 203 tỷ đồng – thấp nhất theo quý kể từ khi công bố BCTC quý. Đồng thời, công ty cũng rơi vào tình trạng thua lỗ công ty trong 10 quý liên tục, lỗ lũy kế 3.050 tỷ đồng và âm vốn chủ sở hữu 187 tỷ đồng.

Nguyên nhân thua lỗ xuất phát từ hoạt động sản xuất cầm chừng, công suất thấp, làm giá thành mất cạnh tranh. Đây là vòng xoáy luẩn quẩn: giá cao → thị phần giảm → không tăng được sản lượng → giá tiếp tục cao. Vấn đề chủ yếu của Pomina nằm ở sức khỏe tài chính và cần một cú hích tài chính đủ mạnh để vực lại. Nhưng con số nợ vay lũy kế đến nay đã hơn 6.000 tỷ đồng, đủ làm các nhà đầu tư chùn bước, cân nhắc cẩn trọng khi lựa chọn phương án đầu tư xây mới hay “chuộc” lại Pomina.

Sự khó khăn bắt đầu từ 2021 khi dịch bệnh covid-19 bùng nổ, đây cũng là giai đoạn Pomina đang xây dựng dự án lò cao thuộc nhà máy luyện phôi thép tại khu công nghiệp Phú Mỹ 1, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (nay thuộc TP.HCM) khiến dự án bị kéo dài. Theo đó, dự toán tổng chi phí đầu tư dự án lò cao đã đội lên gần gấp đôi từ 2.833 tỷ đồng dự toán lên 5.880 tỷ đồng bởi cần bổ sung một số hạn mục cần thiết nhằm mở rộng khai thác lợi thế.

Đồng thời, việc siết chặt tín dụng buộc doanh nghiệp sử dụng vốn ngắn hạn bổ sung vốn dài hạn sớm hoàn thiện dự án, công ty rơi vào tình trạng âm vốn lưu động, không đủ khả năng trả nợ và buộc ngừng sản xuất vào tháng 9/2022.

Từ 2023 tới nay, Pomina ráo riết tìm nhà đầu tư chiến lược. Doanh nghiệp từng muốn bán 51% vốn cho Công ty Thép Nansei Nhật Bản – một đối tác đã hợp tác trên 10 năm, tổng giá trị 58,9 triệu USD. Tuy nhiên, thương vụ không được thực hiện do quy định việc chuyển nhượng cổ phiếu cho nhà đầu tư nước ngoài không được vượt quá 50% vốn buộc Pomina phải tìm cơ hội hợp tác với nhà đầu tư trong nước và các quỹ đầu tư.

Đối tác tiếp theo là Công ty Thaco Industries, hai bên đã tìm hiểu, có các buổi làm việc nhưng cũng không đi đến kết quả mỹ mãn. Pomina lý giải Thaco là nhà đầu tư chuyên nghiệp nhưng chưa am hiểu sâu về ngành công nghiệp luyện thép. Vì vậy, trước khi ký thỏa thuận, Thaco muốn nắm rõ quy trình vận hành nhà máy, đặc biệt là lò cao. Mặt khác, mục tiêu của Thaco ngoài việc sản xuất phôi thép phục vụ ngành xây dựng thì còn mong muốn sản xuất các chủng loại thép đặc biệt phục vụ ngành công nghiệp sản xuất ôtô. Đây là yêu cầu cần có thời gian đồng nghĩa lộ trình hợp tác sẽ bị kéo dài.

Gần nhất, Pomina thông tin kế hoạch hợp tác cùng VNSteel. Doanh nghiệp nhận định đây là đối tác chuyên nghiệp trong ngành luyện thép, sẽ không mất quá nhiều thời gian về kỹ thuật – công nghệ, là cơ hội hợp tác rất tốt cho cả 2 bởi thấu hiểu rõ thế mạnh duy nhất của Pomina là lò cao tại khu vực phía Nam.

Hai bên đã ký biên bản ghi nhớ hồi tháng 6/2024 để thành lập liên doanh, Pomina kỳ vọng sẽ hoàn thiện sự hợp tác trong quý I/2026.

Như vậy, Vingroup là đối tác tiếp theo trao cơ hội hồi sinh cho Pomina. Đặc biệt, khác với các đối tác trước, Vingroup là đơn vị duy nhất công bố sẽ hỗ trợ tài chính cũng như đảm bảo đầu ra cho Pomina.

Sự kết hợp của công nghệ và môi trường

Theo số liệu từ hiệp hội thép Việt Nam (VSA), sản lượng 9 tháng đầu năm của các doanh nghiệp Việt Nam là khoảng 24 triệu tấn, chủ yếu là thép xây dựng với 9,6 triệu tấn (40%), thép cán nóng HRC 5,8 triệu tấn (24,2%) còn lại là thép cán nguội, thép ống và tôn mạ. Các doanh nghiệp thép Việt đã tự chủ phần lớn nguồn thép phổ thông, dần đánh bật thép nhập khẩu (còn phải nhập khẩu khoảng 11 triệu tấn, giảm 9% cùng kỳ). Nhưng sản phẩm thép chất lượng cao hiện vẫn phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu.

VinMetal ra đời không nằm ngoài mục đích muốn tự chủ công nghệ và nguồn vật liệu thép, không chỉ sản phẩm thép xây dựng mà còn là ở dòng sản phẩm thép chất lượng cao.

Ngoài chất lượng thép xây dựng đã được thị trường công nhận, Pomina với đặc điểm sở hữu cả lò hồ quang (EAF) và lò cao (BF-hiện đang tạm dừng hoạt động) duy nhất ở Việt Nam lại cho thấy những giá trị thú vị.

Đầu tiên, sự kết hợp BF+EAF này cho ra sản phẩm phôi thép sạch hơn so với chỉ EAF, làm nguyên liệu cho các sản phẩm thép chất lượng cao nếu được đầu tư thêm dây chuyền tinh luyện phía sau. Điều này tương đối phù hợp với mục tiêu sản xuất thép chất lượng cao của VinMetal.

Tiếp đó, EAF dùng nguyên liệu thép phế liệu dư ra từ các hoạt động của nhà máy hay công trường. Một vòng tròn khép kín sẽ được tạo ra với VinMetal-VinFast-VinHomes.

Và cuối cùng, lời giáp đáp cho câu hỏi khó về vấn đề môi trường! Tại sao một tập đoàn theo đuổi mục tiêu xanh như Vingroup lại bước vào ngành thép – ngành bị coi là ô nhiễm nhất thế giới với lượng phát thải CO2 khổng lồ?

Trong bài viết về giải pháp giảm phát thải CO2 trong ngành thép, Tập đoàn MHI (Mitsubishi Heavy Industries) đã đưa ra 4 phương án, tương đương với 4 lộ trình. Trong đó, sự kết hợp công nghệ BF+EAF có thể giảm phát tải tới 40% so với công nghệ lò cao truyền thống (BF), tương ứng với lộ trình thứ 3! Đây là bước tiến lớn, và chỉ còn một nấc nữa để tiến tới lộ trình “Net-Zero”, nơi mức phát thải có thể giảm tới 85%.

Như vậy, VinMetal hoàn toàn có lý khi dành sự quan tâm đặc biệt cho Pomina: vừa đạt được mục tiêu phát triển vật liệu chiến lược cho công nghiệp, vừa không đi chệch khỏi định hướng “xanh hóa” mà Vingroup đang theo đuổi.

Nhưng vẫn cần cẩn trọng

Thế nhưng đằng sau những viễn cảnh màu hồng ấy vẫn còn hàng loạt mối lo cho bất kỳ ai dám mạo hiểm giải cứu doanh nghiệp này. Như đã đề cập ở trên, trước khi được VinMetal “để mắt”, Pomina từng tiếp xúc với nhiều đối tác trong và ngoài nước nhưng tất cả đều dừng lại giữa chừng vì nhiều lý do khác nhau. Điều này cho thấy khó khăn tài chính chỉ là phần nổi dễ nhìn thấy, nội tại của Pomina vẫn còn những vấn đề phức tạp hơn cần được xử lý - đặc biệt là dự án lò cao.

Dự án này đã được chạy thử từ năm 2020 và từng vận hành tới 90% công suất trong năm 2021, trước khi phải tạm dừng vào năm 2022. Đến nay khoản đầu tư này vẫn đang tăng lên và được ghi nhận trong mục tài sản dở dang (5.723,6 tỷ đồng) chưa được chuyển sang tài sản cố định.

Việc một dự án đã từng chạy thử trong thời gian dài nhưng không được nghiệm thu, đồng thời giá trị tài sản dở dang tiếp tục tăng, đặt ra nhiều câu hỏi về tình trạng kỹ thuật cũng như khả năng hoàn tất của dự án. Liệu đây đã là con số cuối cùng trước khi dự án có thể hoàn thành và được ghi nhận vào tài sản của công ty hay chưa? Chỉ có ban lãnh đạo Pomina mới có thể trả lời câu hỏi này.

Tuy nhiên, đội ngũ lãnh đạo của Pomina cũng đang đứng trước nhiều dấu hỏi về mức độ quyết tâm trong việc vực lại doanh nghiệp. Báo cáo tài chính 2022 cho thấy rằng ngay sau khi dự án lò cao phải tạm dừng và có dấu hiệu sa lầy, Pomina đã chuyển nhượng 100% vốn tại Công ty Tôn Pomina với giá trị khoảng 400 tỷ đồng – một trong những đơn vị từng có kết quả kinh doanh ổn định nhất hệ thống – cho các đối tác cá nhân là bên liên quan.

Đồng thời, báo cáo cũng xuất hiện khoản phải thu chuyển nhượng vốn từ các cá nhân trong ban lãnh đạo và người liên quan, đó là bà Đỗ Xuân Chiểu (Thành viên HĐQT - em gái ông Đỗ Duy Thái, Chủ tịch HĐQT) 234 tỷ đồng, bà Đỗ Thị Kim Ngọc (TGĐ Chi nhánh POM3 - em gái ông Đỗ Duy Thái, Chủ tịch HĐQT) 30 tỷ đồng, còn ông Đỗ Đức Chung (con bà Chiểu) và bà Đỗ Diệu Hiền mỗi người 20 tỷ đồng. Trong bối cảnh Pomina lỗ hơn 1.000 tỷ đồng trong năm 2022, khoản cho vay tổng cộng hơn 300 tỷ đồng này càng trở nên đáng chú ý.

Phải đến quý IV/2023, khoản phải thu chuyển nhượng vốn này mới về mức 0 đồng. Trong khi đó, theo thông báo trên website Công ty Tôn Pomina, 100% cổ phần doanh nghiệp đã thuộc về một nhóm cổ đông mới từ năm 2024.

Pomina sẽ tổ chức họp ĐHĐCĐ bất thường trong tháng 12 này để bàn phương án tái cấu trúc. Nội dung chi tiết chưa được công bố. Đây sẽ là cơ hội để cổ đông có thể trực tiếp lắng nghe chia sẻ của ban lãnh đạo về định hướng tiếp theo sau công bố của Vingroup.

Trước thông tin về khả năng hợp tác với Vingroup, cổ phiếu POM đã gấp đôi từ vùng 1.700 đồng lên 3.700 đồng trong hơn 2 tháng qua.