Chứng khoán phái sinh: ‘Cuộc chơi’ không dành cho các tay mơ

Sau sự kiện áp thuế đối ứng của Tổng thống Donald Trump, chỉ số VN-Index đã giảm một mạch 223,53 điểm trong 4 phiên liên tiếp (3/4 đến 9/4), chỉ số chính đánh mất hết thành quả xây dựng trong quý I, thậm chí tính đến phiên 15/4 vẫn giảm hơn 3% so với thời điểm đầu năm.

VN-Index giảm mạnh, hầu hết tài khoản của nhà đầu tư đều rơi vào tình trạng âm nặng, có những người chỉ trong vài phiên từ lãi vài trăm triệu đã thành lỗ hàng tỷ đồng. 

Trong đà rơi mạnh của chỉ số, vẫn có những nhà đầu tư có thể kiếm lời. Tất nhiên không phải nhờ thị trường cơ sở, mà là từ thị trường chứng khoán phái sinh.

Dự đoán Việt Nam sẽ nằm trong danh sách thuế đối ứng của Tổng thống Mỹ Donald Trump (công bố rạng sáng 3/4), một nhà đầu tư tên L đã bán 70% danh mục ở các phiên trước và đặt lệnh SHORT (vị thế bán, chỉ số VN30 càng giảm điểm, nhà đầu tư càng có lời). Việc VN-Index và VN30 rơi vào nhịp giảm sâu trong 4 phiên đã giúp nhà đầu tư này không những “cover” được các khoản lỗ từ bán chứng khoán cơ sở, mà còn có lãi trong nhịp giảm sâu của chỉ số.

Tương tự, một số nhà đầu tư cũng chia sẻ ngay sau khi biết tin Việt Nam bị áp thuế quan 46%, họ đã đặt lệnh bán ATO trên thị trường cơ sở và chuyển sang vị thế SHORT trên thị trường chứng khoán phái sinh.

Thống kê của Nhadautu.vn cũng chỉ ra, khối lượng giao dịch bình quân của các hợp đồng phái sinh (tính đến phiên 15/4) là hơn 288.360 hợp đồng/phiên, cao hơn hẳn xét từ giai đoạn tháng 10/2024 trở lại đây. Điều này phần nào minh chứng dòng tiền của nhà đầu tư đã chuyển dịch sang thị trường này.

Trước đó, những nhịp giảm mạnh của thị trường thường thu hút lượng lớn dòng tiền chuyển dịch sang thị trường phái sinh. Một ví dụ khác là trong các tháng 10/2024 và tháng 11/2024 đều có KLGD bình quân vượt 200.000 hợp đồng/phiên, đặc biệt tháng 11/2024 cũng ghi nhận phiên 18/11/2024 có khối lượng hợp đồng mở (OI) cao nhất trong năm 2024, cụ thể đạt 72.740 hợp đồng.

Ngược lại, giai đoạn rổ chỉ số VN30 tăng điểm, đặc biệt là tháng 2/2025 với mức độ tăng đạt 35,82 điểm, KLGD bình quân đạt mức thấp nhất 166.840 hợp đồng/phiên.

Đáng chú ý, theo Sở giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), tỷ lệ giao dịch của nhóm nước ngoài và tự doanh (tính từ đầu năm 2024 đến tháng 3/2025) chỉ chiếm rất thấp trên toàn thị trường, xấp xỉ ngưỡng gần 5% đến 6%. Phần tỷ lệ còn lại thuộc về các nhà đầu tư cá nhân và các tổ chức trong nước.

Theo HNX, cập nhật đến cuối năm 2023, nhà đầu tư cá nhân chiếm đến 67% khối lượng giao dịch thị trường. Trước đó, tỷ lệ này trong năm 2022 là 71,7%.

Với khả năng giao dịch T+0 (đóng mở vị thế trong phiên), các nhà đầu tư cá nhân có thể “lướt sóng” kiếm lợi nhuận dù thị trường tăng giảm. Điều này khiến thị trường chứng khoán phái sinh luôn nhận được sự chú ý của nhà đầu tư cá nhân.

Chưa kể, nhiều công ty chứng khoán cũng đưa ra các chương trình ưu đãi như miễn phí giao dịch, mức ký quỹ thấp hơn thị trường... càng thúc đẩy dòng tiền nhà đầu tư cá nhân vào chứng khoán phái sinh.

Không dễ kiếm lời bằng chứng khoán phái sinh

Nhịp giảm điểm mạnh giai đoạn từ phiên 3/4 - 9/4 đã đem lại “trái ngọt” cho những nhà đầu tư có vị thế SHORT. Dù vậy, với thông tin hoãn áp thuế trong 90 ngày từ Tổng thống Donald Trump, VN-Index và VN30 chuyển trạng thái rất nhanh khi đột ngột tăng hết biên độ trong phiên 10/4. Điều này khiến các nhà đầu tư vị thế SHORT lỗ nặng.

Thêm vào đó, một số nền tảng giao dịch chứng khoán rơi vào tình trạng bị “lag”, giật do lệnh đặt mua cổ phiếu tăng đột biến khiến nhà đầu tư dù chốt thành công vị thế SHORT (lỗ từ 86-90 điểm), song cũng không thể kịp chuyển tiền về tài khoản giao dịch cổ phiếu để mua các mã mong muốn. Nhiều nhà đầu tư cá nhân còn lỗ nặng hơn khi vẫn giữ vị thế SHORT ở các phiên tiếp theo.

Việc trading (giao dịch lướt sóng – PV) trên hợp đồng tương lai (HĐTL) VN30F2504 cũng không còn dễ với số đông nhà đầu tư, khi HĐTL có những thời điểm vận động ngược chiều với chỉ số VN30 với chênh lệch lên đến hàng chục điểm. Nhiều nhà đầu tư nói họ càng Trading lại càng lỗ, thậm chí có người đánh mất hết thành quả đạt được trước đó.

Trên thị trường, các chuyên gia chứng khoán từng rất nhiều lần cảnh báo chứng khoán phái sinh không phải công cụ để đầu cơ hoặc kiếm lời trong ngày. Thực tế, chứng khoán phái sinh thường được dùng để phòng ngừa rủi ro (hedging) cho danh mục cổ phiếu cơ sở. Nghĩa là, nhà đầu tư sẽ nắm HĐTL phái sinh ở vị thế SHORT nhằm giảm thiểu rủi ro, giảm lỗ trong trường hợp thị trường cơ sở giảm sâu.

Mặt khác, bản thân mỗi nhà đầu tư cá nhân cũng sẽ gặp nhiều khó khăn để phòng ngừa rủi ro bằng vị thế phái sinh, do phần lớn không đủ kiến thức và kỹ năng phân tích. Từ đó, họ thậm chí còn dễ rơi vào tình cảnh thua lỗ trên cả danh mục cổ phiếu và chứng khoán phái sinh.

Với rủi ro như vậy, các chuyên gia khuyến nghị nhà đầu tư trước khi tham gia thị trường chứng khoán phái sinh phải chuẩn bị kỹ càng về kiến thức, cả kiến thức về chứng khoán phái sinh và cơ sở. Ngoài ra, cần quản lý cảm xúc cá nhân để không bị chi phối bởi những biến động thị trường.

Ông Nguyễn Thế Minh, Giám đốc Khối Nghiên cứu và Phát triển khách hàng cá nhân Chứng khoán Yuanta Việt Nam lấy ví dụ: ”TTCK Trung Quốc cũng có giai đoạn dừng “short-sell” (mở vị thế bán) do lo ngại ảnh hưởng thị trường cơ sở. Mặt khác, có một nghịch lý ở chứng khoán phái sinh là chúng ta đang đánh thuế trên phần hợp đồng giao dịch và không đánh thuế trên mức thu nhập nhà đầu tư”, ông Minh phân tích.

Do đó, vị chuyên gia này kỳ vọng quy định riêng về thuế TNCN với chứng khoán phái sinh sẽ có những tác động tích cực tới thị trường chứng khoán cơ sở.

Cùng với đó, việc sản phẩm HĐTL chỉ số VN100 dự kiến triển khai trong năm 2025 sẽ đáp ứng bổ sung cho nhu cầu phòng vệ của các nhà đầu tư. Theo đó, giá trị vốn hoá của 10 doanh nghiệp niêm yết có giá trị vốn hoá lớn nhất thuộc chỉ số VN30 và VN100 lần lượt là 60,12% và 46,8%, cho thấy chỉ số VN100 ít chịu ảnh hưởng hơn bởi biến động của Top 10, điều này góp phần hạn chế những biến động bất thường của một vài nhóm cổ phiếu hoặc nhóm ngành với hợp đồng tương lai chỉ số và chỉ số cơ sở.