Tổ chức Thế vận hội không còn là 'cơ hội làm ăn có lãi'

Tuy nhiên, trong khi việc tổ chức Thế vận hội Olympic và Paralympic trở thành một kỳ tích phi thường thì nó không còn là một cơ hội làm ăn có lãi.

Các sự kiện mùa hè và mùa đông bốn năm một lần đều phải trả giá. Và, đặc biệt là trong những thập kỷ gần đây, sự kiện này đã bị hoen ố do bội chi ngân sách, nợ dài hạn, cơ sở hạ tầng lãng phí, sự di dời và đô thị hóa, xung đột chính trị và tổn hại môi trường.

Ủy ban Olympic Quốc tế hy vọng sẽ giải quyết được vấn đề, bắt đầu từ Thế vận hội Paris: Tổ chức thể thao phi chính phủ này đang hướng tới một cách tiếp cận tiết kiệm và xanh hơn so với những năm trước.

Victor Matheson, giáo sư kinh tế của Đại học Holy Cross, người đã nghiên cứu chi phí tài chính của Thế vận hội, cho biết: "Đây sẽ là Thế vận hội đầu tiên kể từ kỳ diễn ra tại Sydney, mà tổng chi phí ở mức dưới 10 tỷ USD".

Ông nói thêm: "Đó là vì IOC đã hết 'quỹ thành phố' sẵn sàng tổ chức sự kiện này. Các Thế vận hội thực sự là những thất bại tài chính đối với các thành phố liên quan bởi chi phí bỏ ra cực kỳ tốn kém và có rất ít hy vọng kiếm lại tiền về lâu dài".

Tuy nhiên, một số nhà kinh tế và nhà nghiên cứu cho rằng một Thế vận hội thực sự bền vững sẽ cần phải khác rất nhiều so với Thế vận hội mà chúng ta biết ngày nay.

Hướng tới sự xa hoa

Bốn mươi năm trước, Thế vận hội cũng đang ở ngã ba đường.

Sau khi Thế vận hội ở Thành phố Mexico năm 1968 và Thế vận hội ở Munich năm 1972 được đánh dấu bằng bạo lực chết người và Thế vận hội Montreal năm 1976 trải qua chi phí vượt mức đáng kể, hầu như không có đơn vị nào tham gia làm thành phố đăng cai cho Thế vận hội năm 1984, Andrew Zimbalist, nhà kinh tế thể thao của Đại học Smith, người đã viết về những căng thẳng kinh tế của Thế vận hội và World Cup trong cuốn sách "Circus Maximus" của mình, cho biết. 

Los Angeles, thành phố duy nhất đăng cai tổ chức các trận đấu năm 1984 (sau khi Tehran rút lui), có lợi thế là sử dụng cơ sở hạ tầng và sân vận động hiện có, giành được các khoản tài trợ sinh lợi từ công ty và quyền phát sóng, đồng thời xây dựng sự kiện này thành một hoạt động tiếp thị khổng lồ. 

Điều tuyệt vời nhất thu lại được là Ban tổ chức LA kết thúc với khoản thặng dư 215 triệu USD.

Zimbalist viết trong cuốn sách của mình: "Los Angeles đã chỉ ra con đường thú vị dẫn đến lợi nhuận, từ đó, các thành phố và quốc gia đang xếp hàng để  có được vinh dự đăng cai tổ chức các trận đấu. Cuộc cạnh tranh giành quyền đăng cai Thế vận hội cũng trở nên căng thẳng như chính cuộc thi thể thao vậy".

Ông cho biết, trong cuộc đua Thế vận hội, một số thành phố đã chi tới 100 triệu USD chỉ riêng cho quá trình đấu thầu. Và một khi họ đã trúng thầu, chi phí thường tăng vọt vượt xa những gì được ước tính và dự trù ban đầu.

Vượt chi phí

Theo một nghiên cứu của Đại học Oxford công bố vào tháng 5 năm 2024, bao gồm cả Paris, 5 trong số 6 Thế vận hội vừa qua (mùa hè và mùa đông) có chi phí điều chỉnh theo lạm phát vượt quá 100%.

Các nhà nghiên cứu viết: "Tất cả các Thế vận hội, không có ngoại lệ, đều vượt quá chi phí. Không có loại siêu dự án nào cho các sự kiện này, kiểu như việc xây dựng các nhà máy điện hạt nhân hay lưu trữ chất thải hạt nhân".

Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng điều đó là thận trọng và cho biết thêm rằng chúng không bao gồm chi phí vốn gián tiếp như cải thiện đường bộ, đường sắt, sân bay, khách sạn và cơ sở hạ tầng khác không liên quan trực tiếp đến hoạt động của các Thế vận hội.

Theo ước tính của Zimbalist (bao gồm chi phí vận hành và chi phí cơ sở hạ tầng trực tiếp và gián tiếp), bản thân các môn thể thao này ngày càng trở nên xa hoa: Bắc Kinh chi hơn 40 tỷ USD cho Thế vận hội Mùa hè 2008, Sochi chi tới 50 tỷ USD cho Thế vận hội Mùa đông 2014 và chi phí của Rio cũng gần bằng như vậy: 20 tỷ USD cho Thế vận hội Mùa hè 2016.

"Một trong những vấn đề lớn, cho dù bạn đang xem xét vấn đề thặng dư hay thâm hụt, hay một số vấn đề tài chính nghiêm túc khác, là nếu bạn thực sự muốn biết bao nhiêu tiền được chi tiêu và bao nhiêu tiền thu vào, bạn chỉ cần phải tính đủ mọi thứ", Zimbalist nói với CNN trong một cuộc phỏng vấn. "Bạn không thể chỉ tính các thu chi chỉ trong 17 ngày diễn ra Thế vận hội".

Và khi doanh thu đạt mức thấp hơn chi phí - trung bình khoảng 6 tỷ USD đến 8 tỷ USD kể từ năm 2005 - thuật toán bắt đầu trở nên ít có ý nghĩa hơn.

Ngoài ra, kế toán Thế vận hội có tính linh hoạt cao và dễ thao túng, ông nói thêm. Ngoài các chi phí gián tiếp không được tính vào ngân sách chính thức, một số chi phí hoạt động trực tiếp cũng được đưa ra ngoài sổ sách.

Vào cuối năm 2019, trước khi đại dịch Covid-19 gây chấn động nền kinh tế toàn cầu và hoãn Thế vận hội 2020, Ban Kiểm toán Quốc gia Nhật Bản nhận thấy rằng ước tính 12,6 tỷ USD của ban tổ chức Olympic Tokyo chưa bao gồm 17 tỷ USD chi phí trực tiếp.

Năm ngoái, ban tổ chức Thế vận hội Bắc Kinh 2022 đã báo cáo thặng dư 52 triệu USD trong tổng chi tiêu 2,24 tỷ USD. Tuy nhiên, một cuộc điều tra của Business Insider cho thấy tổng chi phí có thể gấp hơn 10 lần số tiền đó.

Tác dụng ngắn hạn và dài hạn

Những gì thường được quảng cáo cùng với các sự kiện thể thao xa hoa như thế này là những tài sản vô hình: Tác động kinh tế ngắn hạn và dài hạn của việc chuẩn bị, hoạt động trong suốt và những hiệu ứng lan tỏa trong những năm tới.

Tuy nhiên, Zimbalist cho biết, hầu hết các chi phí đó cuối cùng sẽ bị loại bỏ do các khoản nợ và tổn thất kinh tế ngắn hạn và dài hạn. Ví dụ: thời gian, nhân công và tiền bạc dành cho một cơ sở lớn có thể làm gián đoạn hoạt động thương mại hàng ngày, chiếm dụng bất động sản có giá trị, kéo sự chú ý và nhân công ra khỏi các dự án cơ sở hạ tầng cần thiết và làm cạn kiệt nguồn lực trong tương lai thông qua chi phí bảo trì liên tục hoặc thanh toán dịch vụ nợ - bao gồm cả đối với các cơ sở ít được sử dụng hoặc bị bỏ hoang (voi trắng).

Zimbalist cho biết, các tác động ngắn hạn và dài hạn cũng bao gồm các chi phí vô hình như sự di dời của cư dân (thường có thu nhập thấp), quá trình đô thị hóa và tác hại môi trường tiềm ẩn.

"Tôi nghĩ bạn có thể lập luận rằng nó có thể có ý nghĩa về mặt tài chính - không phải theo cách nó sẽ biến đổi thành phố về mặt kinh tế, giống như những tuyên bố thường được đưa ra, kiểu như: 'Bạn đang đưa thành phố của mình lên bản đồ thế giới' và 'Bạn 'Chúng tôi sẽ thu hút được tất cả lượng du lịch, hoạt động kinh doanh và đầu tư này', những tuyên bố kiểu đó thật kỳ quặc và không chính xác", Zimbalist nói với CNN.

"Những tuyên bố thẳng thắn và đơn giản hơn như 'Có thể chúng tôi sẽ hòa vốn' hoặc 'Có thể chúng tôi sẽ có một khoản thặng dư nhỏ' và 'Có thể chúng tôi sẽ có một cơ sở mới sẽ được cộng đồng sử dụng' … Nếu quy hoạch được thực hiện đúng đắn và thành phố đã rất trưởng thành và phát triển, điều đó có thể xảy ra", ông nói thêm.

Amanda Phalin, phó giáo sư chuyên về kinh doanh và kinh tế quốc tế tại Đại học Kinh doanh Warrington của Đại học Florida, đề cập đến "hiệu ứng ròng".

Bà nói với CNN: "Mặc dù các sự kiện thể thao, bao gồm cả Thế vận hội, thu hút rất nhiều người, nhưng cũng có rất nhiều người sẽ từ bỏ việc đến đó vì [sự kiện này]".

Bà nói, do sự dịch chuyển đó, tác động kinh tế của việc du lịch liên quan tới các sự kiện thể thao thường là 'không đáng'.

Xét về hiệu ứng tiếp thị hoặc lợi ích du lịch lâu dài, đôi khi những lợi ích đó đòi hỏi phải đầu tư bổ sung đáng kể sau khi ngọn lửa Olympic tắt đi.

Bà Phalin dẫn ví dụ của Hồ Placid, New York: Kể từ khi tổ chức Thế vận hội Mùa đông năm 1980, Hồ Placid đã rót hàng trăm triệu USD vào các cơ sở Olympic của mình để tạo thành một điểm đến du lịch và kinh doanh.

"Tôi đã nghĩ ra điều ngớ ngẩn này, nó có thể sai vì tôi không phải là nhà vật lý, nhưng tôi sẽ gọi nó là Định luật đầu tư thứ nhất của Newton, đó là một dự án huy động vốn có xu hướng tiếp tục được tài trợ trừ khi bị hành động bởi một lực lượng không cân bằng", bà Phalin nói, "Nói cách khác, một khi bạn đã dành 5 hoặc 10 năm hoặc hơn để bỏ ra số tiền lớn cho một sáng kiến ​​​​lớn có nhiều hỗ trợ chính trị hoặc lợi ích đặc biệt, thì thực sự rất khó để tắt nguồn tài trợ". 

Cơ quan Phát triển Khu vực Olympic của Lake Placid nói với CNN rằng các địa điểm Olympic trong khu vực đó tiếp tục thu hút du lịch, tổ chức các sự kiện vô địch lớn (bao gồm cúp thế giới đua xe đạp và thể thao trên tuyết), phát triển các vận động viên tương lai và mang lại tác động kinh tế hàng năm là 341,8 triệu USD, theo đến một nghiên cứu Kinh tế Du lịch gần đây.

Tương lai của thành phố chủ nhà?

IOC và cộng đồng chủ nhà hy vọng sẽ làm cho sự kiện này bền vững hơn về mặt kinh tế, môi trường và xã hội.

Đối với Thế vận hội Paris 2024, là Thế vận hội đầu tiên tuân thủ lộ trình Chương trình nghị sự 2020 của IOC gồm 40 khuyến nghị nhằm đảm bảo khả năng tồn tại của sự kiện trong tương lai, các nhà tổ chức đã công bố một loạt sáng kiến ​​nhằm giảm tác động của Thế vận hội.

Điều này bao gồm việc chỉ xây dựng một cơ sở thể thao lâu dài (một trung tâm thể thao dưới nước dựa trên sinh học, có hàm lượng carbon thấp được thiết kế để công chúng cũng như các vận động viên Olympic Pháp sử dụng trong tương lai) và thay vào đó dựa vào các công trình hiện có hoặc tạm thời để trưng bày các di tích nổi tiếng của thành phố bằng việc 'đưa thể thao ra khỏi sân vận động".

Các nhà tổ chức Paris cũng khuyến khích những nỗ lực nhằm giảm thiểu lượng khí thải carbon trong thời gian diễn ra Thế vận hội, dựa vào việc đưa ra các hàng hóa có tác động thấp hoặc tái chế bất cứ khi nào có thể, chẳng hạn như đồ nội thất làm bằng quả cầu, và xác định đời sống thứ hai cho các cấu trúc và thiết bị tạm thời được sử dụng cho các cuộc thi đấu.

Ngoài ra, Làng Olympic Paris sẽ được chuyển đổi thành văn phòng và nhà ở cho khu dân cư nghèo khó gần đó. (Tuy nhiên, những nỗ lực hồi sinh đã dấy lên lo lắng về việc hàng nghìn người phải di chuyển và tác động tiêu cực của quá trình đô thị hóa).

Hướng tới Los Angeles vào năm 2028, những nỗ lực tương tự đang được tiến hành cho Thế vận hội "Không xây dựng". Các trận đấu sắp tới diễn ra ở LA sẽ không chỉ dựa vào cơ sở hạ tầng hiện có mà một số sự kiện sẽ được tổ chức ở Oklahoma, nơi có cơ sở vật chất dành cho môn bóng mềm và ca nô slalom.

Tuy nhiên, các nhà kinh tế cho rằng, có thể cần có những thái độ quyết định hơn trong tương lai để Thế vận hội thực sự bền vững và lành mạnh về mặt kinh tế.

Để đảm bảo khả năng tồn tại lâu dài của Thế vận hội, Matheson, Zimbalist và Phalin, đều cho rằng có thể chỉ định một phiên bản thành phố duy nhất hoặc luân phiên qua một vài thành phố để làm địa điểm thường trực cho Thế vận hội .

Phalin nói: "Tôi yêu thích Thế vận hội và các sự kiện thể thao, nhưng tôi thực sự không nghĩ rằng cách vận hành của Thế vận hội hiện nay là một mô hình kinh doanh khả thi. Sẽ không có ý nghĩa kinh tế nếu cứ bốn năm một lần lại xây dựng các tầng cơ sở hạ tầng mới để tổ chức Thế vận hội".

Bài liên quan

LVMH tuyên bố tài trợ 166 triệu USD cho Thế vận hội Paris 2024

Trung Quốc thử nghiệm tiền kỹ thuật số tại Thế vận hội Mùa đông 2022

Điều gì đang chờ đợi nền kinh tế Nhật Bản sau khi Thế vận hội mùa hè chính thức bị hoãn?

Olympic 2020 - tia sáng cuối đường hầm cho kinh tế Nhật Bản