Liệu có cách nào tốt hơn việc sa thải nhân viên?

Trong vài năm qua, TikTok dường như đã trở thành nơi sản sinh ra mọi từ hay cụm từ thông dụng mới liên quan đến công việc.

Mọi việc bắt đầu với cụm từ "nghỉ việc trong im lặng" (quiet quitting) vào năm 2022, sau đó đến "những ngày thứ Hai tối giản" (bare-minimum Mondays) và "công việc dành cho những cô gái lười biếng" (lazy-girl jobs).

Mùa thu năm ngoái đã có một sinh viên mới tốt nghiệp khóc lóc về sự sỉ nhục của công việc văn phòng từ 9 giờ sáng đến 5 giờ chiều.

Và trong những tuần gần đây, trên TikTok đã một xu hướng kỳ lạ hơn: sự bùng nổ lan truyền của việc các nhân viên ghi lại cảnh họ sắp bị sa thải.

Xu hướng này được bắt đầu bởi một đoạn video dài 9 phút được đăng bởi một giám đốc tài khoản trẻ của công ty công nghệ Cloudflare.

Khi lần đầu tiên nhìn thấy bình luận về đoạn phim này trên mạng xã hội, tôi đã rùng mình.

Tôi nghĩ tại sao Gen Z lại làm điều này với chính mình. Họ không cần phải phát sóng mọi điều trong cuộc sống của mình.

Nhưng khi tôi thực sự xem video, tôi thực sự ngạc nhiên.

Brittany Pietsch ngồi trong một cuộc gọi điện video, với một người là đại diện nhân sự có gương mặt lạnh lùng, và một người quản lý mà cô chưa từng gặp.

Họ thông báo rằng cô sẽ bị sa thải sau chưa đầy năm tháng làm việc vì hiệu suất không tốt của cô.

Cô hỏi tại sao người giám sát của cô không có ở đó. Cô ấy yêu cầu được biết công việc của cô ấy kém đến mức nào.

Tất cả những gì cô ấy nhận được là sự kết hợp của những câu trả lời không theo kịch bản giống nhau: "Tôi luôn theo dõi bạn," người quản lý liên tục nói, nhưng kiểu như không nghe thấy lời của cô. Và cô ấy thì đang nói chuyện điện thoại như thể với một robot dịch vụ khách hàng.

Pietsch sau đó báo cáo rằng 30 giây sau khi cuộc gọi kết thúc, công ty đã cắt quyền truy cập của cô vào công ty.

Pietsch nói với hai đại diện của Cloudflare: "Chắc hẳn các bạn rất dễ dàng thực hiện những cuộc họp nhỏ kéo dài 10 phút, 15 phút này, nói với ai đó rằng họ đã bị sa thải, hoàn toàn hủy hoại toàn bộ cuộc đời họ và thế là xong mà không cần bất cứ lời giải thích nào".

Cô nói thêm: “Việc bị 'đẩy ra đường' mà không có lý do thực sự như một cái tát rất mạnh vào mặt từ một công ty mà tôi thực sự muốn tin tưởng”.

Kể từ đó, các nhà quan sát đã tranh luận liệu việc chấm dứt hợp đồng của Pietsch có thực sự là một vụ sa thải được ngụy trang hay không, một thủ thuật mà các nhà tuyển dụng đôi khi sử dụng để tránh phải trả tiền thôi việc.

Nhưng bất kể hoàn cảnh cụ thể của cô ấy là gì, tôi nghĩ video đã gây được tiếng vang vì nó truyền tải một cách trực quan cảm giác bị bỏ rơi trước bộ máy lạnh lùng và nhẫn tâm được rất nhiều công ty ngày nay sử dụng.

Một tuần nọ, sếp của bạn sẽ ca ngợi công ty là một gia đình lớn như thế nào. Tuần tiếp theo, họ cử một vài người lạ đọc cho bạn một tuyên bố được soạn thảo cẩn thận trên Zoom.

Hoặc thậm chí tệ hơn, họ gửi hàng loạt email có liên kết đến một dịch vụ thay thế và ngay lập tức loại bạn khỏi hệ thống của họ, từ chối cơ hội nói lời tạm biệt với những đồng nghiệp mà bạn đã làm việc cùng hàng ngày.

Khi tôi xem video của Pietsch, máu tôi sôi lên. Tôi cảm nhận được nhiều cảm xúc trái ngược nhau mà hàng triệu người Mỹ mất việc làm hàng năm phải trải qua: bối rối, tức giận, xấu hổ.

Trong số tất cả những gì xảy ra ở nơi làm việc, không có gì nhấn mạnh bản chất giao dịch khắc nghiệt của việc làm hơn cách các công ty sa thải nhân viên của họ.

Vào thời điểm bị sa thải, điều đáng kinh ngạc là đối với nhiều nhà tuyển dụng, nhân viên của họ không phải là những người đáng được tôn trọng, họ chỉ là những mặt hàng có thể thay thế được trên thị trường việc làm.

Chắc chắn, có những lúc việc sa thải là cần thiết vì tình trạng tài chính yếu kém, thậm chí là việc sống còn của một công ty.

Suy thoái làm tan vỡ nền kinh tế, các đối thủ cạnh tranh chiếm thế thượng phong, công nghệ mới phá vỡ toàn bộ ngành công nghiệp.

Và khi việc sa thải hoặc sa thải xảy ra, các công ty phải đối mặt với hàng loạt vấn đề pháp lý và an ninh cần phải được xem xét.

Chẳng hạn, một nhân viên bất mãn có thể cố gắng đánh cắp danh sách khách hàng hoặc một người quản lý cấp trung dễ xúc động có thể nói điều gì đó trong một cuộc gọi chấm dứt hợp đồng khiến công ty có thể bị kiện.

Ngay cả khi việc chấm dứt công việc cho nhân viên được thực hiện một cách cẩn thận và tôn trọng, chúng chắc chắn sẽ đi kèm với nỗi đau và sự buồn bã.

Nhưng chỉ vì việc cắt giảm đôi khi là điều không thể tránh khỏi không có nghĩa là chúng ta phải xử lý chúng bằng sự lạnh lùng của một băng nhóm Mafia.

Quá trình đuổi nhân viên ra khỏi cửa hiện nay không chỉ làm mất phẩm giá nhân viên mà còn phản tác dụng đối với người sử dụng lao động.

Sandra Sucher, Giáo sư thực hành quản lý tại Trường Kinh doanh Harvard, cho biết: "Việc một điều gì đó trở thành một thông lệ phổ biến không có nghĩa là nó trở thành một thông lệ tốt. Các công ty đang tự lừa dối mình nếu họ nghĩ rằng quá trình này không ảnh hưởng tới văn hóa của tổ chức".

Nói cách khác, cách doanh nghiệp xử lý việc sa thải một cách tàn nhẫn và lạnh lùng không chỉ gây tổn hại cho những người bị sa thải.

Sucher nói: "Hầu hết chúng đều có những ảnh hưởng tác hại đối với các công ty. Bởi vì nó có sức tàn phá đối với những người ở lại".

Việc sa thải một cách tàn nhẫn có sức tàn phá như thế nào? Để tìm hiểu, tôi đã yêu cầu dữ liệu từ Culture Amp, công ty sản xuất phần mềm giúp các công ty theo dõi sự gắn kết của nhân viên, hãy xem những thông tin mà họ thu thập được.

Trong số những khách hàng đã tiến hành sa thải kể từ sau đại dịch, khoảng thời gian mà chúng ta có thể coi là thời kỳ của sự nhẫn tâm lên đến đỉnh điểm, mức độ gắn kết giữa các nhân viên đã giảm mạnh.

Điều đáng chú ý hơn nữa là sự mất tinh thần và mất lòng tin của những người sống sót ngày càng trở nên tồi tệ hơn khi tháng ngày trôi qua.

Và như nhiều thập kỷ nghiên cứu về tâm lý tổ chức đã chỉ ra, sự bất mãn của nhân viên dẫn đến đủ thứ vấn đề gây tốn kém, bao gồm năng suất thấp và doanh thu tồi tệ.

Sa thải có vẻ giống như một cách để thúc đẩy lợi nhuận. Nhưng về lâu dài, chúng thực sự có hại cho việc kinh doanh.

Có cách nào tốt hơn để giải quyết việc sa thải? Câu trả lời chắc chắn là có.

Quy tắc đầu tiên mà một công ty nên nhớ khi phải cắt giảm chi phí là: Làm mọi thứ có thể để tránh sa thải nhân viên?

Công ty có thể giảm lượng hàng tồn kho không? Còn việc di chuyển trung tâm dữ liệu đến một địa điểm rẻ hơn thì sao?

Sucher nói: "Có rất nhiều thứ tốn tiền mà không liên quan đến con người. Nếu bạn quan tâm đến những con người của mình, bạn hãy bắt đầu từ đó".

Nếu điều đó vẫn chưa đủ, nhà tuyển dụng có thể cắt giảm các khoản mục khác: du lịch, ăn uống, tiền thưởng điều hành...

Họ có thể tạm thời dừng đóng góp bảo hiểm hưu trí 401(k). Họ có thể tạm ngừng tuyển dụng để cắt giảm chi phí lao động thông qua việc nghỉ việc và đưa ra các chế độ nghỉ phép không lương trong một năm hoặc mua lại tự nguyện, cho phép nhân viên duy trì cảm giác kiểm soát được số phận của chính mình.

Nếu vẫn cần tiết kiệm nhiều hơn, người sử dụng lao động thậm chí có thể thực hiện cắt giảm lương tạm thời trên diện rộng, điều có thể cho nhân viên thấy rằng công ty sẽ thực hiện mọi biện pháp có thể để bảo vệ việc làm của mọi người.

Nói tóm lại, sa thải nhân viên nên là giải pháp cuối cùng, mặc dù nhiều CEO đã quen với việc coi đó là một động thái nên làm.

"Mọi người ngạc nhiên khi bạn có thể làm được điều gì đó khác biệt. Họ chỉ không nhận ra rằng có một cách tiếp cận khác", Sucher nói. 

Và liệu việc sa thải vẫn cần thiết sau tất cả những điều đó?

Để có một số lời khuyên, tôi đã gọi cho Ashley Herd, người đã có hơn một thập kỷ làm luật sư và giám đốc nhân sự trước khi bắt đầu công việc kinh doanh đào tạo quản lý của riêng mình.

Herd cho biết, để bắt đầu, các nhà quản lý nên nhìn thẳng vào mắt những nhân viên mà họ sắp sa thải, thay vì đọc từ một kịch bản.

Họ nên chuẩn bị sẵn sàng để tiếp tục cuộc gọi trong thời gian cần thiết, thay vì vội vàng thực hiện cuộc gọi tiếp theo. Và hơn hết, họ nên nhớ rằng những nhân viên đảm nhận công việc của họ đều là những con người.

Herd nói: "Mọi người muốn cảm thấy họ quan trọng ở mức độ cơ bản. Các công ty có thể nghĩ rằng cách tiếp cận hợp pháp, sạch sẽ sẽ bảo vệ họ khỏi bị trả thù hoặc kiện tụng từ những nhân viên cũ đang tức giận".

Trên thực tế, sự lịch sự cơ bản thực sự là lá chắn hiệu quả nhất chống lại hành động pháp lý.

Ném mọi người vào tai họ những lời tuyên bố sa thải chỉ khiến họ có nhiều khả năng khởi kiện hơn, đồng thời khiến bạn trông tệ hơn trước bồi thẩm đoàn.

Herd nói: "Nếu bạn làm mọi việc có nhân tính, bạn sẽ hiếm khi gặp phải kiện tụng".

Một số công ty đã làm đúng.

Khi Stripe sa thải 14% nhân viên vào năm 2022, họ đã được ca ngợi rộng rãi vì đã cho nhân viên thời gian nghỉ việc ít nhất 14 tuần, cho họ cơ hội trò chuyện trực tiếp với người quản lý của mình và khuyến khích họ duy trì kết nối với những người quản lý của mình.

Việc khuyến khích các mối quan hệ đang diễn ra sẽ mang lại lợi ích vì một ngày nào đó nhân viên cũ có thể trở thành khách hàng hoặc nhà tư vấn có giá trị, hoặc thậm chí quay trở lại công ty như những chiếc boomerang.

Các nhà tuyển dụng khác, bao gồm Twitch và Atlassian, đã trì hoãn việc cắt quyền truy cập vào Slack của nhân viên bị sa thải trong vài giờ hoặc thậm chí vài ngày để họ có cơ hội nói lời tạm biệt với đồng nghiệp của mình.

Gần đây, tôi thậm chí còn nghe nói đến một công ty phân bổ ngân sách cho các nhóm bị sa thải để cùng nhau ăn bữa tối cuối cùng trước khi 'đường ai nấy đi'.

Khi Nokia công bố tái cơ cấu với 18.000 nhân viên vào năm 2011, công ty đã giúp người lao động chuyển sang các bộ phận mới của công ty hoặc tìm việc làm ở nơi khác.

Nokia trả tiền cho các chương trình trường dạy nghề nếu nhân viên muốn học một kỹ năng mới và thậm chí còn cung cấp các khoản tài trợ cho những người muốn bắt đầu việc kinh doanh riêng.

Kết quả là, Sucher cho biết, sự gắn kết của nhân viên tại Nokia vẫn ổn định trong suốt quá trình tái cơ cấu, và chất lượng sản phẩm của hãng không bao giờ bị ảnh hưởng.

Những ví dụ như Nokia và Stripe đóng vai trò như lời nhắc nhở rằng có thể thay thế một quy trình tồi tệ bằng một quy trình tốt hơn.

Cách tiếp cận hiện tại đối với việc sa thải nhân viên bắt nguồn từ thời Reagan, một thời kỳ chưa được biết đến nhiều về cách quản lý nhân ái hay đổi mới.

Khi công việc trở nên tự động hơn, thật dễ dàng để coi nhân viên chỉ là một loại robot khác, thay vì là những người có cảm xúc, nhu cầu và gia đình cần hỗ trợ.

Không nơi nào thái độ đó rõ ràng hơn cách Cloudflare để Brittany Pietsch ra đi.

Đó là một video khủng khiếp để xem, bởi vì tất cả chúng ta đều biết rằng chúng ta xứng đáng nhận được những điều tốt hơn từ sếp của mình, và thật dễ chịu khi nghe ai đó nói như vậy.

Sucher nói: "Cô ấy nói lên cảm giác của mình khi trở thành người ở đầu bên kia của cuộc gọi. Tôi khen ngợi cô ấy, vì thật khó để truyền đạt cho mọi người biết những khoảnh khắc đó thực sự tệ hại như thế nào. Hy vọng điều này sẽ khiến mọi người suy nghĩ lại".

AN AN chuyển ngữ

Bài liên quan

Từ Steve Jobs đến Sam Altman: Những người sáng lập nổi tiếng từng bị sa thải

'Sóng' sa thải ám ảnh lao động lớn tuổi

Bão sa thải lan tới ngành chứng khoán, 'cửa' nào cho nghề môi giới trong tương lai?

Công ty mẹ Facebook sắp sa thải thêm hàng loạt nhân viên?