Cách đây chừng hai chục năm, khi đó tôi đang làm ở báo Văn nghệ, là tờ báo chuyên về văn chương và... "nghèo bền vững", có một đám mấy anh em chúng tôi chơi với nhau, tương đối "thức thời", tìm cách "thoát nghèo" bằng viết truyện vụ án bịa như thật, viết truyện tranh hình sự... Cũng kiếm được tàm tạm.

Sau rồi thấy chuế choá quá, chán, nghĩ và tìm mãi, thì chuyển sang được mấy cách ổn hơn, tự thấy không đến nỗi là "bán mình" hơn, là viết kịch bản phim dài tập, rồi xem ở đâu đó có cuộc thi nào treo giải thưởng cao cao, phù hợp với khả năng, hiểu biết của mình, thì "mưu mẹo" dự thi. Rồi nhận viết sách ký sự, sách truyền thống cho doanh nghiệp, cho "đại gia" nữa... Không giàu vọt lên được, nhưng... cũng tạm đủ tiền tiêu. Ky cóp lại một chút, cộng với gặp may mắn nữa, là sắm được cái nhà ở, con xe đi, nuôi con học...

Tôi nhớ mấy lần nói chuyện kiếm tiền với hai bạn trẻ hơn, thuộc thế hệ sau. Một cây bút văn xuôi, tác giả một cuốn sách đình đám thời ấy. Bạn ấy bảo, em cứ nhìn thấy tiền nó bay lượn quanh mình, phải nhanh tay bắt lấy. Một thời gian sau, nhà văn trẻ này chuyển vào Nam, lập công ty, sau nữa thì buôn bán bất động sản. Một người khác, là nhà báo, nói với tôi, kiểm tiền bây giờ dễ lắm, nhiều cơ hội lắm, tiền cứ bay bay trước mắt mình. Sau đó thì nhà báo trẻ này bỏ nghề báo, ra lập công ty truyền thông, hợp tác với truyền hình và đài phát thanh.

Hai ông trẻ ấy giờ đã khá giàu có. Mà họ không giàu có thì cũng vô lý. Khi ngồi nói chuyện với tôi ở quán bên hè phố, họ chỉ ra rất nhiều ví dụ về việc có thể kiếm được tiền một cách dễ dàng trước mắt tôi. Có chiếc xe ô tô đang lúng túng tìm chỗ đỗ, bảo bác cứ dừng xe đây, đưa chìa khóa, em trông cho, xin ly cà phê thôi. Thế là OK, công an, dân phòng đến thì lên xe ngồi hoặc đánh đi một chút rồi trở lại. Có người hỏi đường, đường hơi ngoắt ngoéo, bảo để em dẫn đi cho nhanh, cũng kiếm được ly cà phê...

Đấy là những cách cực đơn giản. Còn nhiều cách phức tạp, chính quy hẳn hoi, còn "buôn mối", chỉ trỏ, bán "nước bọt", tư vấn, chứng khoán, tiền ảo... Những cách ấy được họ trình bày đầy sức thuyết phục. Nhưng tôi cũng biết, mình không có tài năng và kiến thức để làm theo. Dẫu vậy, tôi đã thấy rõ, kinh tế thị trường cung cấp nhiều cơ hội để cho ai cũng có thể kiếm tiền và đồng tiền đang bay lượn thật...

Có dịp gặp lại hai đồng nghiệp trẻ cũ, thấy họ sống đàng hoàng nhưng không cố giàu hơn, tôi hỏi: "Sao ông không tiếp tục vượt lên nữa cho thành đại gia tăm tiếng vào? Còn thấy tiền bay lượn như trước đây không?". Cả hai trả lời tôi, mỗi người một cách, nhưng ý tứ là giống nhau: Đồng tiền vẫn tiếp tục bay lượn mạnh hơn, đã đến mức trở thành đồng tiền điên loạn rồi. Con người cứ nhắm mắt lao theo bắt lấy tiền, cũng trở thành điên loạn. Mà họ thì không muốn trở thành tâm thần. Họ coi trọng nhân cách và có văn hóa.

Cái đồng tiền từ bay lượn đến thành điên loạn ra sao thì chúng ta đã thấy. Một mô tả cụ thể mà nhà văn Tạ Duy Anh mới đưa lên mạng, xin chỉnh vài chữ và trích một đoạn như sau:

"Một lần trong ngôi chùa cổ, tôi đang vãn cảnh thì thấy một bà kéo áo từ phía sau, giọng gắt gỏng: "Này, ra kia làm công đức cho nhà chùa đi chứ?". Thấy tôi im lặng, bà trừng mắt nhìn tôi. Một lần khác, tiễn người thân đến nghĩa trang Thiên Đức, do phải trả tiền vé đường lâu vì tắc nghẽn, tôi bị tụt lại khá xa với đoàn xe tang, vì thế đỗ xe xong là tôi lao về phía nhà tang lễ. Nhưng ngay lập tức tôi bị chặn lại, bởi một phụ nữ có đeo thẻ, yêu cầu tôi trả tiền phí đỗ xe. Tôi bảo để lát nữa, giờ tôi đang vội, thì được trả lời kiên quyết: "Anh cứ cho xin tiền đã". Tôi đành móc túi, thấy tan nát một cái gì đó từ nơi rất sâu trong cõi lòng.

Mới đây nhất, tại một trạm dừng nghỉ trên đường cao tốc, tôi vào nhà vệ sinh cùng hai người nước ngoài. Trước mắt chúng tôi là cái thùng đựng tiền, ghi là "Từ thiện". Nhưng có một bà ngồi canh cạnh đó, thấy bất cứ ai cũng đều nhắc: "Bác, anh chị nhớ bỏ tiền". Vì hôm đó có hai cậu Tây nên bà ta liến thoắng: "Măn ni, măn ni, măn ni". Thấy hai cậu Tây luống cuống, tôi bảo: "Cho người ta đái xong đã". Tiện miệng, tôi hỏi: "Hòm ghi từ thiện thì để tùy tâm người ta chứ, sao lại bắt ép?". Bà ta đáp tỉnh Khô: "Ghi thế cho nó văn minh, chứ đái ỉa là phải nôn tiền ra".

Sau mỗi bận dính đến chuyện tiền bạc như nói ở trên, tôi cứ buồn vô cớ. Từ bao giờ tiền lại ghê gớm với xã hội đến thế? Quan chức vơ tiền không biết mệt khi miệng nói về lòng hy sinh cho lý tưởng cũng không biết mệt. Bao nhiêu cũng vẫn không đủ, dù chính họ biết rõ chả có cách gì để họ tiêu hết một phần số tiền ấy. Rồi trí thức dung mạo đầy sang trọng cũng sẵn sàng phun nọc vào nhau chỉ vì cái phong bì! Đã thế mà cứ mở miệng ra là trọng nghĩa khinh tài (tài ở đây là tiền nhé).

Cho đến khi nhìn thấy cảnh các sư cười như được lên Niết Bàn khi vơ vào tay mình tiền con nhang đệ tử cúng dường vừa mới đây, thì thấy như đứt từng khúc ruột mình ra"...

Chỉ phác qua thế thôi, thực tế còn muôn hình vạn trạng, tê tái lắm, nhưng ta thấy ở tận nơi tang lễ, trong chùa chiền và cả chỗ vệ sinh đái ỉa, mà đồng tiền cũng làm lóa được mắt người đến như thế, thì đúng là đã ở mức điên loạn cùng cực rồi.

Tiền trở thành điên loạn rồi thì sức công phá của nó là kinh khủng và bất ngờ lắm lắm.

Bài liên quan

[Cafe cuối tuần] Phát triển, nhìn từ hai ngọn núi...

[Cafe cuối tuần] Buýt nhanh BRT vẫn còn loay hoay

[Cafe cuối tuần] Khi bộ trưởng không đúng chuyên môn

[Cafe cuối tuần] 'Không ai nhớ mặt đặt tên/Nhưng họ đã làm ra Đất Nước'