Nước ta năm vừa qua đã kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhạc sĩ nhà thơ họa sĩ thiên tài Văn Cao. Mọi người Việt Nam, mỗi khi nghe "Tiến quân ca" của Văn Cao - bản quốc ca Việt Nam cất lên, đều xúc động.

Tôi vừa cộng tác với một công ty nghe nhìn giáo dục, đọc bài thơ Thần "Nam quốc sơn hà", bài "Hịch tướng sĩ" của Trần Quốc Tuấn và "Tuyên ngôn độc lập" của Chủ tịch Hồ Chí Minh để ghi âm. Việc ấy không dễ, bởi khi đọc tôi cứ bất ngờ xúc động, bị ngắt lại, ríu tiếng... Thế là phải làm lại, chứ bình thường, tôi vẫn đọc thơ rất trơn tru trong các ngày thơ được tham gia.

Văn học nghệ thuật đã gắn bó với dân tộc, hun đúc và nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc trong mỗi người chúng ta. Nhớ hồi đang là học sinh ở Thanh Hóa, nghe trên Đài TNVN đọc tùy bút "Đường chúng ta đi" của Nguyễn Trung Thành mà máu sôi trong huyết quản. Cả thế hệ ra trận từ những lời kêu gọi như thế. Chúng tôi làm bài tập làm văn thời ấy rất hay sử dụng hình ảnh thanh gươm đẫm máu của dân tộc tự bảo vệ mình trong mở bài.

Tết này tôi có bài báo viết về chuyện gặp Nguyên Ngọc ở... Hà Giang. Lên Hà Giang, tôi gặp cháu nội của bà Thào Mỷ, là bí thư huyện đoàn Mèo Vạc. Bạn này kể cho tôi về bà nội, nhân vật Thào Mỷ ấy, về già vẫn yêu quý Nguyên Ngọc như thế nào. Câu chuyện chỉ nghe đã mê khi bà mới muời lăm tuổi bị bán cho thằng chồng bảy tuổi, về nhà nó thì mới biết bố nó làm phỉ và giết bố mình. Bà Mỷ, sau thành cán bộ tòa án huyện ngồi xử án bọn phỉ ở Hà Giang. Anh bộ đội Nguyên Ngọc, quê Quảng Nam, được điều lên tiễu phỉ, đã viết ra thiên tuyệt bút "Mùa hoa thuốc phiện cuối cùng". Sau này, ở Tây Nguyên, Nguyên Ngọc có "Rừng Xà nu", "Đất nước đứng lên" cũng tràn ngập lòng yêu nước, hừng hực tinh thần tự hào dân tộc và là những tiếng kèn xung trận.

Cũng nhớ năm đang học đại học Tổng hợp Huế, lớp Văn khóa đầu tiên sau hòa bình có sinh viên từ cả hai miền, hai hệ, 10/10 và 12/12, cùng học. Vào ngày 8/3, một bạn đi bộ đội về học, xin phép đọc tặng các bạn nữ bài thơ "Bài thơ về hạnh phúc" của Dương Hương Ly. Cả lớp lặng đi. "Thôi em nằm lại với đất lành Duy Xuyên/ Trên mồ em có mùa xuân ở mãi/Trời chiến trường chưa một phút bình yên/Trời chiến trường vẫn một sắc xanh nguyên... Em lớn lên bên họ can trường/Giữa bom gào đạn réo/Em đã thấy những tâm hồn tuyệt vời trong trẻo/ Những con người như ánh sáng lung linh/Mỗi đêm ra đi giản dị hiến mình/Để làm nên buổi mai đầy nắng/Em bối rối em sững sờ đứng lặng/Vẻ đẹp này em chưa biết đặt tên/Thức dậy bao điều mới mẻ trong em/Thức dậy bao điều cao quý trong em/Nơi ngọn bút nghe cuộc đời thôi thúc.../Và em gọi đó là hạnh phúc!". Mắt ai sau đó cũng rưng rưng, một số bạn bật khóc.

Những ngôi tháp sừng sững giữa trời xanh mà nhà thơ Văn Cao lần đầu tiên vào Quy Nhơn sau ngày hòa bình 1975, ông nhìn ngắm, sửng sốt rồi viết chùm thơ, có những câu thảng thốt: "Từ trời xanh/rơi/vài giọt tháp Chàm". Theo con mắt nhà thơ, những ngôi tháp ấy do Trời làm chứ không phải, không thể do con người làm nên. Bây giờ, người ta biết nó được làm bằng gạch. Nhưng gạch gì chồng lên nhau không có vữa mà hàng ngàn năm không vỡ mục, không rêu phong... Các nhà khoa học đã điền dã, nghiên cứu và hội thảo, mãi vẫn chưa ngã ngũ, chưa có lời giải đáp.

Mới đây nhất, nhà Chăm học Trần Kỳ Phương lên Gia Lai giúp Bảo tàng Gia Lai khai quật một di chỉ Chăm tại một ngôi làng ngoại ô Pleiku. Ông nói, có lẽ đã có một "con đường Chăm" để nối từ xứ Phù Nam ven biển miền Trung Việt Nam, qua Tây Nguyên đi sang các đền tháp Ăng Ko trên đất Campuchia.

Các di tích Chăm ấy bây giờ đã thành các tác phẩm nghệ thuật thuộc vào di sản nhân loại. Tài hoa của con người đã biến những thứ làm ra để mưu sinh, để sử dụng hàng ngày, thành nghệ thuật. Nhà rông, chiêng cồng, tượng nhà mồ, cho tới các nghi lễ cúng thần linh của các tộc người Tây Nguyên, cũng là như thế.

Tôi đang sống ở xứ này. Xứ mà ông nhà văn Nguyên Ngọc từng sống, ông nhà thơ Dương Hương Ly xưa đang sống. Họ đã từng có những áng văn chương nhỏ máu, khiến nhiều thế hệ thanh niên Việt thao thức chờ ngày cầm súng lên đường.

Trong hoàng thành Huế có những cửu đỉnh khắc các họa tiết như thu hết sông núi nước Nam vào. Đọc những luận giải phân tích của các nhà Huế học về những họa tiết ấy, ta càng thấy cha ông ta đã tài hoa đến như thế nào? Không phải ngẫu hứng, mà chọn lọc, có lý lẽ, thuận thiên theo ý trời và cả một kho tàng kinh nghiệm nhiều trăm năm. Kỳ công, rất kỳ công, tinh tế, tinh vi trong nghệ thuật chế tác.

Theo nhà nghiên cứu Dương Phước Thu, tháng 5 năm Bính Thân (6/1836), đã đúc xong phần thô chín cái đỉnh đồng đồ sộ. Còn phải làm tiếp nữa, thuật ngữ kỹ thuật gọi là làm nguội, để rõ ra các đường nét theo từng chủ đề họa tiết. Vua Minh Mạng cho tuyển nghệ nhân cả nước về Kinh đô để làm việc này. Phải mất hơn tám tháng, bằng những đồ nghề tự chế tác thích hợp để tạo nên các đường nét, người ta mới khắc xong 162 họa tiết, hình tượng, tập hợp thành bức tranh toàn cảnh đất nước Việt Nam thống nhất thời nhà Nguyễn. Trong Cửu đỉnh, hình ảnh con Rồng được khắc trên Cao đỉnh. Rồng và Tiên là một cặp đôi chỉ cội nguồn người Việt. Rồng, theo truyền thuyết, được hình thành từ cá sấu và rắn, sinh ra dưới nước rồi bay thẳng lên trời. Còn chim thì trên mặt trống đồng có hình tượng chim Lạc.

Đất nước ta có cả Thăng Long và Hạ Long. Lại nhớ có lần ra Quảng Ninh, tôi hỏi nhà thơ Trần Nhuận Minh, một người hiểu sâu sắc về Hạ Long vì đã sống gần như cả đời ở đây, đã có nhiều nghiên cứu về nơi đây, rằng chữ “bái” trong Bái Tử Long nghĩa là gì. Ông giải thích, bái có nghĩa là lạy, là vái, có thể là do người xưa căn cứ theo hình dáng và cũng là cách con người thể hiện thái độ kính trọng tuyệt tác của tự nhiên ấy. Vùng miền Tây, vùng Nam Bộ của đất nước, gọi là đất Chín Rồng. Nơi ấy có chín dòng sông như chín con Rồng miệt mài mang phù sa về bồi đắp đồng bằng và chuyên chở nước từ núi cao ra biển cả.

Tất cả những gì mà tạo hóa đã ban tặng cùng với những dựng xây và sáng tạo của con người bao nhiêu đời nay đã mang đến cho chúng ta hôm nay niềm tự hào về đất nước Việt Nam cùng một tâm thế của người Việt để mạnh bước về tương lai. Đó là những giá trị trường tồn và đang được tiếp nối mạnh mẽ...

Bài liên quan

Sức mua sắm Tết bắt đầu tăng tốc, nhiều mặt hàng giảm giá sâu

TKV chi hơn 2.200 tỷ đồng lương, thưởng cho người lao động trong dịp tết

Hàng quán Hà Nội cận Tết: nơi vắng khách, nơi đóng cửa

Hà Nội tổ chức đưa bộ đội về ăn Tết cùng với Nhân dân